Xoşbəxtlik hormonlarına psixoloji baxış

Bölmə: Sosial › ,
Tarix: 17:30 09.04.2025

Müasir həyatın sürətli tempi, stres və informasiya bolluğu fonunda insanlar daha çox "xoşbəxt olmaq" anlayışını axtarırlar. Xoşbəxtlik isə təkcə emosional deyil, həm də biokimyəvi proseslərlə bağlıdır. Serotonin, dopamin, oksitosin və endorfin kimi hormonlar insanın əhvalını, motivasiyasını və ümumi psixoloji sağlamlığını formalaşdıran əsas amillərdəndir.

 

Mövzu ilə bağlı psixoloq Almara Ağaqızı "İnformator.az"a bildirib ki, müasir həyatın sürətli ritmi, informasiya bolluğu və daimi dəyişən sosial gözləntilər fonunda insanlar özlərini tez-tez emosional gərginlik, mənasızlıq və daxili boşluq hissləri ilə qarşı-qarşıya görürlər:

 

"Məncə, bu fon emosional rifahın vacibliyini daha qabarıq şəkildə ortaya qoyur. Xoşbəxtlik isə yalnız bir duyğu vəziyyəti deyil – o, həm də insan beynində gedən kompleks biokimyəvi proseslərin nəticəsidir. Serotonin, dopamin, oksitosin və endorfin kimi hormonlar məhz bu proseslərin əsas “oyunçuları”dır və psixoloji sağlamlığın qorunmasında mühüm rol oynayırlar.

 

1. Gündəlik həyatda xoşbəxtlik hormonlarını artırmaq üçün hansı psixoloji üsulları tövsiyə edirsiniz?

Fikrimcə, xoşbəxtliyi stimullaşdırmaq üçün ən dayanıqlı üsul – zehni və emosional tənzimləməyə yönəlmiş şüurlu psixoloji vərdişlər formalaşdırmaqdır. Məsələn, minnətdarlıq hissini aktiv şəkildə ifadə etmək, gün ərzində hiss olunan kiçik pozitiv anları qeyd etmək və ya sadəcə olaraq günəşli havada gəzinti etmək — bütün bunlar beyində serotonin və dopamin ifrazını təşviq edir. Müşahidələrimə əsasən, insanlar məqsədli və dəyərli hiss etdikdə, xüsusilə də bacardıqları bir işlə məşğul olduqda dopamin səviyyəsi artır. Bu da onları daha enerjili, məmnun və motivasiyalı edir. Bədən-hiss əlaqəsini nəzərə alsaq, fiziki fəaliyyət — xüsusilə ritmik və təkrarlanan hərəkətlər (yüngül qaçış, rəqs və s.) endorfin ifrazını artıraraq həm fiziki rahatlama, həm də emosional yüngüllük verir. Eləcə də meditasiya, nəfəs məşqləri və mindful (şüurlu) həyat tərzi praktikaları, insanın daxili tənzimləmə sistemini sabit saxlamaqda və xoşbəxtlik hormonlarının balansında mühüm yer tutur.

 

2. İnsanlararası münasibətlər – ailə, dostluq, sevgi – xoşbəxtlik hormonlarına hansı formada təsir göstərir?

 

Psixoloji baxımdan insan sosial bir varlıqdır və bu sosiallıq yalnız davranış səviyyəsində deyil, hormonal səviyyədə də özünü göstərir. Məncə, insanlararası münasibətlər, xüsusilə emosional bağlılıq və güvən əsaslı münasibətlər, xoşbəxtlik hormonlarının təbii və dayanıqlı qaynağıdır. Sevgi, bağlılıq və emosional yaxınlıq zamanı beyində oksitosin ifraz olunur. Bu hormon “bağlılıq və inam hormonu” kimi tanınır və münasibətlərdə təhlükəsizlik, istilik və paylaşım hisslərini gücləndirir. Müşahidələrimə əsasən, ailə daxilində empatiya əsaslı ünsiyyət, uşaqlarla emosional əlaqə, dostlarla səmimi söhbətlər insanın psixoloji ehtiyaclarını qarşılayır. Nəticədə, həm serotonin, həm də oksitosin səviyyəsi yüksəlir. Sosial dəstək, xüsusilə stresli dövrlərdə insanın zehni davamlılığını artırır və kortizol kimi stres hormonlarının təsirini azaldır. Burada vurğulamaq istərdim ki, bəzən bir dostla dərin və səmimi söhbət, dərman qədər təsirli ola bilir.

 

3. Müasir dövrdə sosial şəbəkələrin aktiv istifadəsi xoşbəxtlik hormonlarının ifrazına necə təsir edə bilər?

 

Bu sual çox aktual və bir qədər də paradoksaldır. Məncə, sosial şəbəkələr bir tərəfdən dopamin ifrazını stimullaşdırır – məsələn, paylaşılan şəkillərə gələn bəyənmələr, şərhlər və ani reaksiyalar müvəqqəti “mükafat effekti” yaradır. Lakin bu təsir adətən qısa müddətli olur və insanın beyni bu “dopamin zövqünə” öyrəşərək getdikcə daha çox stimul axtarır. Bu da davranış asılılığına bənzər bir vəziyyət yarada bilir. Müşahidələrim göstərir ki, real sosial münasibətlərin əvəzinə virtual qarşılıqlı əlaqəyə yönəlmək, zamanla insanı daha çox təcrid olunmuş və emosional olaraq tənha hiss etdirməyə başlayır. Bu isə oksitosin səviyyəsinin azalmasına və emosional boşluğun yaranmasına səbəb ola bilər. Eyni zamanda, sosial müqayisə (başqalarının “ideal” həyatı ilə öz həyatını müqayisə etmək) serotonin səviyyəsinə mənfi təsir göstərir və özünə dəyər hissini zədələyə bilər. Buna görə də, mən sosial medianın istifadəsində balansın qorunmasını, həmçinin zaman-zaman rəqəmsal fasilələr (detokslar) tətbiq etməyi tövsiyə edirəm. Nəticə olaraq, xoşbəxtlik hormonlarının ifrazı sadəcə bioloji bir mexanizm deyil – o, insanın zehni vəziyyəti, emosional tənzimlənməsi, sosial dəstəyi və həyatı necə mənalandırdığı ilə sıx şəkildə əlaqəlidir. Fikrimcə, insan öz daxili aləminə şəfqətlə yanaşdıqda, anı yaşamağı öyrəndikdə və münasibətlərini daha şüurlu şəkildə qurduqda, xoşbəxtlik artıq bir nəticə deyil, bir həyat tərzinə çevrilir".

Fatimə Heydərova