İldırım çaxmasına nə səbəb olur?

Bölmə: Maraqlı › ,
Tarix: 21:24 29.01.2024

İldırım atmosferdə buludlar, hava və ya yer arasında nəhəng elektrik qığılcımıdır. İnkişafın ilkin mərhələlərində hava buluddakı müsbət və mənfi yüklər arasında və buludla yer arasında izolyator rolunu oynayır. Əks yüklər kifayət qədər yığıldıqda havanın bu izolyasiya qabiliyyəti pozulur və ildırım kimi bildiyimiz sürətlə elektrik boşalması baş verir. İldırımın çaxması atmosferdəki yüklü bölgələri müvəqqəti olaraq əks yüklər yenidən yığılana qədər bərabərləşdirir.

 

İldırım tufan buludunda əks yüklər arasında (buluddaxili ildırım) və ya buludda və yerdə əks yüklər arasında (buluddan yerə ildırım) baş verə bilər. İldırım yer üzündə müşahidə edilən ən qədim təbiət hadisələrindən biridir. Bunu vulkan püskürmələrində, son dərəcə güclü meşə yanğınlarında, yerüstü nüvə partlayışlarında, güclü qar fırtınalarında, böyük qasırğalarda və açıq-aydın tufanlarda görmək olar.

 

İldırımın yaradılması mürəkkəb bir prosesdir. Biz ümumiyyətlə ildırım yaratmaq üçün hansı şərtlərin lazım olduğunu bilirik, lakin buludun elektrik yüklərini necə əmələ gətirdiyi və ildırımın necə əmələ gəldiyi barədə hələ də mübahisələr var. Alimlər hesab edirlər ki, tufanlarda yük bölgələrinin yaradılması üçün ilkin proses, diametri təxminən dörddə bir millimetrdən bir neçə millimetrə qədər olan və hətta daha kiçik həddindən artıq soyudulmuş maye damcılarını toplayaraq böyüyən qraupel adlı kiçik dolu hissəciklərini əhatə edir. Bu qraupel hissəcikləri toqquşduqda və daha kiçik buz hissəciklərindən sıçrayanda, qraupel bir yük işarəsi, kiçik buz hissəcikləri isə digər yük işarəsi qazanır. Kiçik buz hissəcikləri qraupel hissəciklərinə nisbətən yuxarı axınlarda daha tez yüksəldiyi üçün buz hissəciklərinin yükü qraupel hissəciklərinin yükündən ayrılır və buz hissəciklərinin yükü qraupeldəki yükün üstündə toplanır.

 

Laboratoriya tədqiqatları göstərir ki, qraupel 32 dərəcə Fahrenheitdən bir qədər aşağı temperaturda müsbət yük qazanır, lakin fırtınada daha soyuq temperaturda mənfi yük qazanır. Alimlər düşünürlər ki, əksər fırtınalarda iki ən böyük yük bölgəsi əsasən fırtınanın ortasında mənfi yük daşıyan qraupel və fırtınanın yuxarı hissəsində müsbət yük daşıyan buz hissəcikləri ilə yaranır. Bununla belə, kiçik müsbət yük bölgəsi çox vaxt aşağı, daha isti yüksəkliklərdə müsbət yük qazanan qraupeldən əsas mənfi yük bölgəsindən aşağıda olur. Aşağı bölgədə mənfi qraupellə toqquşmuş kiçik buz hissəcikləri fırtınanın ortasına müsbət yük verə bilər.

 

Mənbə: www.nssl.noaa.gov
Tərcümə etdi: Gülnisə Əfkari