ABŞ dövlət katibi Blinkenin Çinə səfərinin məqsədi nədir, iki ölkə arasında hansı problemlər var?

Bölmə: Dünya › ,
Tarix: 15:09 26.04.2024

ABŞ və Çin rəqib supergüclər kimi təlatümlü münasibətlərini sakitləşdirməyə çalışarkən, dövlət katibi Antoni Blinken bir ildən az müddətdə ikinci dəfə Çinə səfər edir.

 

Ayın əvvəlində maliyyə naziri Canet Yellen ikinci dəfə Çinə gedib. Vaşinqton Çinə daha tez-tez səfirlər göndərməklə əməkdaşlıq siqnalları verir.

 

Prezident Xi Jinping keçən ilin noyabrında San-Fransiskoya səfər etdikdən sonra Pekin də fikir ayrılıqlarını deyil, ABŞ ilə ümumi cəhətləri vurğulamağa çalışıb.

 

Pekin də yavaşlayan iqtisadiyyatını canlandırmaq üçün xarici sərmayədarları cəlb etməyə çalışdığı üçün son aylarda daha yumşaq diplomatik yanaşma qəbul etmiş kimi görünür.

 

Blinkenin səfəri ərəfəsində danışan Dövlət Departamentinin yüksək rütbəli rəsmisinin sözlərinə görə, Birləşmiş Ştatlar "yanlış hesablama və ya münaqişə" ehtimalının qarşısını almaq üçün "rəqabətin məsuliyyətli idarə edilməsinə" çağırır.

 

Bu o demək deyil ki, danışıqlar asan olacaq. Son illərdə ABŞ-Çin münasibətləri yaxşılaşsa da, hələ də gərginlik və şübhələr var.

 

Blinkenin təyyarəsi çərşənbə günü Rusiyanın cənub ərazisindən Tayvanın şimal sahil xəttinə və Cənubi Çin dənizinə doğru hərəkət edərək Sakit okean üzərindən uçub. Bu marşrut iki ölkə arasındakı problemli məqamların əksi kimi görünür.

 

Keçən ilin əvvəlində şübhəli bir Çin casus şarı eyni hava məkanında ABŞ-a məxsus Alyaska üzərində uçdu və beynəlxalq böhrana səbəb oldu və ABŞ-Çin münasibətlərinin dibinə vurdu.

 

Blinken Şanxaya enməzdən bir neçə saat əvvəl ABŞ Senatı prezident Baydenin Tayvana 8 milyard dollarlıq əlavə hərbi yardım nəzərdə tutan qanun layihələrini qəbul etdi. Pekin ABŞ-ın ən böyük müttəfiqi olan muxtar adaya iddia edir.

 

Paket həmçinin TikTok-un Çin ana şirkəti olan ByteDance-i doqquz ay ərzində öz səhmlərini satmağa məcbur edir; Əks halda məşhur sosial media tətbiqinin qadağan edilməsi gündəmdə olacaq.

 

TikTok ABŞ-da qadağan olunmaq ərəfəsindədir: Vaşinqton nəyi hədəfləyir, qadağa nə vaxt həyata keçirilə bilər?

Xəzinədarlıq naziri Yellen bu ayın əvvəli səfəri zamanı Çini ucuz Çin mallarının ABŞ bazarını doldurmasına səbəb olan həddindən artıq tutum problemlərinə görə tənqid edib.

 

Çin bütün bu hadisələrə sərt reaksiya verdi. O, bunları Vaşinqtonun özünü iqtisadi və geosiyasi cəhətdən əhatəyə almaq cəhdlərinin bir hissəsi kimi görür.

 

ABŞ rəsmiləri isə Çinə qarşı sanksiyalar və tariflər təhlükəsini aradan qaldırmaq və ya ABŞ-ın regional düşmənləri ilə bağladığı ikitərəfli razılaşmaları yumşaltmaq üçün Pekinin münasibətini dəyişməli olduğunu bildirir.

 

Blinken səfəri çərçivəsində çinli həmkarı Vanq Yiyə maşın və mikroçiplərin Rusiyaya ixracının qarşısının alınması ilə bağlı xəbərdarlıq edəcək. Pekin Moskvanın onlardan Ukrayna müharibəsində silah kimi istifadə etməsi iddiasını “əsassız ittiham” adlandırıb və bunu Vaşinqtonun Kiyevə milyardlarla dollar yardım etmək qərarından sonra Amerikanın ikiüzlülüyü kimi qiymətləndirib.

 

Pekinin xəbərdarlıqları

Pekinin də Vaşinqtona öz xəbərdarlıqları var. Blinkenin gəlişindən əvvəl o, danışıqlardan nə gözlədiklərini açıqlayan uzun və sərt ifadələrlə çıxış etdi:

 

"Münasibətlər sabitləşməyə başlasa da, Birləşmiş Ştatlar Çini cilovlamaq strategiyasını irəli sürməyə davam edir və Çinin daxili işlərinə müdaxilə edən, onun imicini ləkələyən və maraqlarına xələl gətirən səhv sözlər və hərəkətlər etməkdə davam edir. Çin bu cür hərəkətlərə qəti şəkildə qarşı çıxır və addımlar atır. Güclü əks tədbirlər görülməlidir”.

 

Dövlət mediası və Çin alimləri də bu mesajı təkrarladılar. Çin Xarici Əlaqələr Universitetinin professoru Li Haidong, Global Times-a verdiyi açıqlamada, "Görünür, Blinken Çinə ultimatum vermək üçün buradadır" dedi və əlavə etdi: "Biz ona boyun əyməyəcəyik və öz münasibətlərimizdə güzəştə getməyəcəyik".

 

Pekin Universitetinin Beynəlxalq Münasibətlər fakültəsindən Wang Yong bildirib ki, münasibətlərdə "qazan-qazan vəziyyətinə" nail olmaq olar, lakin ABŞ Çin və Vaşinqtonu "yanlış qəbul edib" daha çox "xoş niyyət" nümayiş etdirməlidir.

 

Sinqapurlu ekspert Alfred Vunun sözlərinə görə, bu həftə keçiriləcək danışıqlarda Pekin üçün ən aktual məsələlərdən biri Tayvan olacaq.

 

Blinken Tayvanın müstəqillik tərəfdarı olan prezidenti Uilyam Lai vəzifəyə başlamazdan bir müddət əvvəl Çinə səfər edir və bu səfərin Cənubi Çin dənizində, eləcə də Tayvan boğazında gərginliyin artmasına səbəb olacağı ilə bağlı narahatlıqlar var.

 

Tayvan seçkiləri niyə Çinin reaksiyasına səbəb oldu, Pekin ABŞ və Böyük Britaniyaya hansı mesajlar göndərdi?

Fakültə üzvü Wunun sözlərinə görə, "Çin qırmızı xətləri vurğulamaq istəyəcək. Hər iki tərəf, xüsusilə mayın 20-də andiçmə mərasimindən əvvəl heç bir gərginliyin olmaması üçün zəmin yaratmaq istəyəcək".

 

Daha sonra hər iki namizədin Çinə qarşı sərt tonda rəqabət apardığı ABŞ prezident seçkilərində kövrək münasibətlər daha da sınaqdan keçiriləcək.

 

Rusiyanın Çinə mesajı

Blinkenin cümə günü həmkarı Vanq Yi ilə uzunmüddətli görüşü gözlənilir. O, Pekinə çatdıqdan və Xi ilə görüşmək ehtimalı olandan sonra, Çinin Rusiyaya ikili istifadə məhsulları (maşınlar və mikroçiplər) satması ilə bağlı müzakirələr gündəmə gəldiyindən əhval-ruhiyyə soyuya bilər.

 

ABŞ-ın bu Çin şirkətlərinə qarşı sanksiyaları da bu həftəki səfərdə öz izini qoya bilər.

 

Vaşinqton dəfələrlə Çinin Ukraynadakı müharibədə Rusiya prezidenti Putini dəstəklədiyinə dair ittihamlar səsləndirib, lakin Pekin bu ittihamı həmişə rədd edib.

 

Blinken aprelin 19-da səfərindən əvvəl verdiyi açıqlamada “Hazırda Rusiyanın müdafiə sənayesinə töhfə verən əsas ölkə Çindir” dedi və əlavə etdi:

 

"O, Avropa ölkələri ilə müsbət və dostluq münasibətləri istədiyini iddia edə bilməz və bununla belə, Soyuq Müharibədən sonra Avropanın təhlükəsizliyinə ən böyük təhlükəni qızışdıra bilməz".

 

Pekin Rusiya ilə "normal münasibətlər" adlandırdığı şeyi müdafiə edərkən, mətbuatda Vaşinqtonun münasibətini Moskva ilə "nifaq salmaq" üçün "boş" cəhd kimi xarakterizə edən məqalələr dərc olunub.

 

Çin özünü bütün tərəflərlə danışa bilən yeganə böyük ölkə, “unikal” rol oynaya bilən vasitəçi kimi görür.

 

Pekin Çini “günahlandırmaq” əvəzinə “bütün aidiyyəti tərəflərin” münaqişənin “əsas səbəbləri” üzərində düşünməli olduğunu bildirib.

 

Mənbə: BBC turk

Aynur Babayeva