AĞDABAN FACİƏSİ -ALIŞAN KƏND, ALIŞAN YADDAŞ…

Bölmə: Sosial › ,
Tarix: 15:00 08.04.2025

1992-ci ilin apreli... Qarabağ savaşı alovlandı, Azərbaycanın dinc kəndləri bir-bir hədəfə alındı. Lakin bu alovun içində bir kənd vardı ki, onun yanması təkcə torpağın deyil, mədəniyyətin, yaddaşın, sazın və sözün yanması idi. O kəndin adı Ağdaban idi.

 

 

Ağdaban – Kəlbəcər rayonunun qoynunda, dağların ətəyində, sazın səsi, el şairlərinin nəfəsi ilə yaşayan bir kənd idi. Burada hər dağ, hər bulaq, hər cığır bir hekayə danışardı. Burada insanlar yalnız yaşamaqla kifayətlənməz, həm də yaşatmağa çalışardılar – mədəniyyəti, tarixi, ənənəni, sazı, sözü.

Amma 1992-ci ilin 7-dən 8-nə keçən gecə bu kəndin hekayəsi qanla yazıldı...

 

Alatoranlıqdan qana boyanan gecə

 

O gecə Ağdaban kəndi amansız bir hücuma məruz qaldı. Erməni silahlı dəstələri kəndi hər tərəfdən mühasirəyə alaraq, qəfil hücum etdilər. Dinc insanlar - qadınlar, uşaqlar, qocalar yatdıqları yerdə oyandılar. Amma bu oyanış həyatın yox, ölümün astanası idi.

67 nəfər kənd sakini amansızlıqla qətlə yetirildi. Onlardan 8-i diri-diri yandırıldı, bir neçə nəfər itkin düşdü, 130-dan artıq insan müxtəlif dərəcəli xəsarətlər aldı, 7 nəfər əsir götürüldü, kənd isə tamamilə yandırıldı. Təkcə evlər deyil, bir xalqın yaddaşı alova verildi.

 

Mədəniyyətin susdurulması

 

Ağdaban sadəcə coğrafi bir məkan deyildi. Bu kənd Azərbaycan söz sənətinin canlı nəfəsi idi. Burada Dədə Şəmşir kimi el şairləri yaşayıb, sazın dili ilə xalqın dərdini, sevincini, tarixini danışıb. Onun yazıları, şeirləri, əlyazmaları – hamısı bu kəndlə birgə külə döndü. Əsrlərdir qorunan qəbiristanlıqlar, məscidlər, kitablar, sazlar – bir anda yox oldu. Bu, yalnız fiziki yox etmə deyildi – bu, bir xalqın kimliyini, ruhunu, mədəniyyətini susdurmaq cəhdi idi.

 

Dünyanın susqunluğu

 

Bu dəhşətli gecənin sədası dağları aşdı, amma beynəlxalq aləmə gedib çata bilmədi. Dünya bir daha susdu. Ağdaban faciəsi – bir insanlıq cinayəti olaraq tarixə düşsə də, beynəlxalq hüquq səviyyəsində tanınmadı. O gecə sanki bütün bəşəriyyət gözlərini yumdu, qulaqlarını bağladı, lakin Azərbaycan xalqı unutmadı. Ağdaban unudulmadı. Bu ad indi qəlblərdə yaşayır. Hər aprel ayında yanan o kəndin tüstüsü yaddaşlarda təzələnir, şəhidlərin ruhu dualarla anılır.

 

Yandırılan kəndin dirilən ruhu

 

Ağdaban kəndi xəritədən silinə, torpağı işğal altına düşə, evləri viran qala bilər, amma bir kəndin torpağını almaq onun ruhunu almaq demək deyil. Ağdabanın ruhu Dədə Şəmşirin sazında, xalqın dilində, uşaqların adında yaşayır.

Bu faciə bizə göstərdi ki, müharibələr təkcə silahla deyil, mədəniyyətlə, yaddaşla da aparılır. Ağdabanı yandırmaq xalqın tarixini yandırmaq cəhdi idi. Amma bu tarix qaranlıqda itmədi. Çünki yaddaşlar alovdan güclüdür.

 

Yandırılan kənd unudulmaz,

Unudularsa, bir daha yanar.

 

Nigar Həsənzadə