Uşaqların virtual oyunlardan aslılığı hansı fəsadlara səbəb olur?-ARAŞDIRMA

Bölmə: Araşdırma › ,
Tarix: 20:42 02.10.2023

Uşaqların ən çox vaxt keçirdiyi sosial mediadan sonra oyunlar gəlir. Hətta deyə bilərik ki, bəzi uşaqlar üçün oyunlar birinci yerdədir. Bəzi ekspertlər inkişaf etməkdə olan uşaqlar üçün çox oynamağın onların beyin inkişafına mənfi təsir göstərdiyini iddia edir, eyni fikirlə razılaşan valideynlər də bunu vaxt israfı kimi qiymətləndirirlər. Xüsusilə oynanan oyun kateqoriyaları yaxından izlənilməlidir.

Şiddət ehtiva edən və döyüş oyunları oynayan uşaqların inkişaf mərhələsində şiddətə meyilli ola biləcəkləri söylənilsə də, uzun müddət davam etməsi nəticəsində asosyal bir uşaq kimi keçirmələri də bir həqiqətdir. Eyni zamanda, mütəxəssislər uşaqların texnologiya və oyunlarla vaxt keçirmələrinin bir çox faydası olduğunu və onların yaradıcılıq qabiliyyətlərini artırdığını təklif iddia edirlər. Kompüter oyunları uşaqların keçirdiyi vaxt ərzində beyin inkişafını dəstəkləyir və daha sürreal düşüncəyə töhfə verir. Ekspertlərin verdiyi açıqlamalar belədir: “Kompüter oyunları beyninizi dəyişir”.

Güclü məşq əzələləri inkişaf etdirdiyi kimi, güclü konsentrasiya və dopamin kimi neyrotransmitterlərin artımı beyindəki sinir dövrələrini gücləndirir. Ümumiyyətlə, uşaqlara müsbət və mənfi təsirləri aşağıdakı kimi ümumiləşdirmək olar:

Uşaqlara Müsbət Təsiri

1.Qarşıya qoyulan məqsədə doğru irəliləyiş və əzmkarlıq: Məlum olduğu kimi, əksər oyunlar addım-addım irəliləməlidir. Bu müddətdə arzuladıqları məqsədə çatana qədər oyun oynayaraq vaxt keçirən fərdlər əslində real həyatda hədəflər təyin etmək və onlara çatmaqda təcrübəli olurlar.
2.Praktiki Düşüncə: Oyun oynayan fərd oyun zamanı vaxt itirməməyə və tez hərəkət etməyə diqqət ayırmağa vaxt sərf etdiyi üçün, özünü tez düşünərək nəticə əldə etmək üçün məşq edir və real məşqlərlə özünü bu istiqamətdə təkmilləşdirir. Xüsusilə müharibə və hərəkət oyunlarında stress altında qərar vermək və doğru qərar vermək təcrübəsi olan beyin, real həyatda da eyni sürətlə qərar verməyə və doğru qərar verməyə kömək edəcək.
3.Çoxsaylı Hədəflərin İdarə Edilməsi: Bu, oyunçuların strategiya oyunlarında olması lazım olan xüsusiyyətdir. Qərarlarının nəticələrini düşünərək qərar verməli və bir çox ehtimalları nəzərə alaraq davam etməlidir.
4.Fiziki Əl və Göz Koordinasiyası: Əksər oyunlarda ekranı izləyərkən siçan və klaviaturanı əllərlə idarə etmək və düzgün hərəkətlər etmək lazımdır. Bu, fərdin fiziki koordinasiyasını yaxşılaşdıran bir fəaliyyətdir.
5.Məntiqdən istifadə edərək həll yollarına çatmaq: Adətən tapmaca həll edən uşaqlarda məntiqi cavabların tapılması onların beyninin daim məşq etməsinə səbəb olur və beləliklə də real həyatda onların məntiqi təfəkkürlərinə töhfə verir.

Uşaqlara mənfi təsirləri

1.Asılılıq: uzun müddət zaman keçirməsi nəticəsində yeniyetmə uşağın həyatının daha geniş bir sahəsini tutan oyunlar, uşaqlara aludə olur və oyunlar onların həyatının bir parçası olur.
2.Zaman İtkisi və Akademik Uğursuzluq: Uşaqlar oyun oynamaq üçün ayırdıqları vaxt ərzində ev tapşırıqlarını yerinə yetirməli və ya məsuliyyətlərini yerinə yetirməli olsalar da, bu məsuliyyətlərə ayıracaqları vaxtı oyun oynayaraq keçirdikləri üçün zamanla akademik uğursuzluqlar meydana çıxacaq.
4.Gerçəklik hissini itirmək: İnkişaf çağında və duyğularının çox həssas olduğu vaxtlarda oyun oynamağa çox vaxt sərf edən gənclərin real dünyanı və duyğuları rəqəmsal dünyanın emosiyaları və reallıqları ilə qarışdırması olduqca təbiidir. Real həyatın əsl emosiyalarından məhrum olurlar.
5.Asosiallıq: Ünsiyyət bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün kifayət qədər vaxtı olmayan inkişaf yaşındakı uşaqlar real həyatla qarşılaşdıqda ünsiyyət qurmaqda çətinlik çəkəcəklər və bu da gələcəkdə fərdlərin asosyal olmasına səbəb olur.

Kompüter oyunlarının uşaqlara təsiri haqqında valideynlərin fikri də birmənalı deyil. "Düzü buna səbəb kimi mən özümü və digər valideynləri günahkar kimi görürəm. Uşağı sakit saxlamaq, evi dağıtmasının qarşısını almaq üçün telefonda çizgi filmi açaraq başlarını qatırıq. Buna görə də bir müddət sonra uşaqlarda bu vərdiş halına gəlir və biz bunun qarşısını ala bilmirik. Övladımın telefondan çox asılı olması məni narahat edən məsələlərdəndir. Çünki bu gələcəkdə onun təhsilinə də yansıyar deyə düşünürəm. Bunun qarşını almaq üçün övladımı bağçaya göndərirəm ki, sosiallaşsın".

Klinik psixoloq Sona Davudovada isə deyir ki, oyun oynamaq hər bir uşaq üçün təməl ehtiyacdır. Uşaqlar oyunlar vasitəsilə öyrənə və ya özlərini təkmilləşdirə bilərlər. "Uşaqların yaradıcılığının oynadıqları oyunlarla düz mütənasib olduğunu da deyə bilərik. Ancaq burada nəzərə alınmalı olan, uşaqların hansı oyunları oynadıqları və bu oyunların onlara hansı təsirlərinin olduğudur. Günümüzdə ekran qarşısında saatlar sərf olunaraq oyun oynayan uşaqların sayı artmaqdadır". Psixoloq virtual oyunları iki kateqoriyada qiymətləndirir. Birincisi, əyləncəli, bacarıqların inkişafına kömək edən, həyatı dərk edən və mənəvi dəyərləri aşılayan oyunlar, ikincisi, təxəyyül dünyasını zənginləşdirməyən, düşüncə dünyasına töhfə verməyən, əksinə zorakılığa və əxlaqsızlığa təşviq edən oyunlar. "Oyunun uşağın əqli, fiziki və mənəvi inkişafına müsbət təsiri həm oyunun məzmunundan, həm də oyuna sərf olunan vaxtdan asılıdır. Bu müddət nə çox uzun, nə də çox qısa olmamalıdır. Bu mövzuda tarazlığa nail olmaq uşağa vaxtdan səmərəli istifadə etməyi öyrətməklə mümkündür. Bir çox valideyn uşaqlarının istəklərini yaxşı ifadə edə bilmədiyindən aydın ünsiyyət qurmaqdan şikayətlənir. Uşaqlarımıza sual verəndə ya qısa, ya da çox yalnış cavab alırıq. Bunun meydana çıxmasında kompüter qarşısında vaxt keçirməyin əhəmiyyətli təsiri var".

Kompüter qarşısında boş vaxt keçirmək uşaqların və gənclərin passivləşməsinə səbəb olur. Bu, uşaqlarda stressi artırır. Xüsusilə aktiv oğlanlarda bu hərəkətsizlik enerjinin yığılmasına və uşağın davranışına mənfi təsir göstərir. Bədəndəki enerjinin idman fəaliyyəti ilə tükənməsi böyümə, inkişaf və paylaşmağı öyrənmək üçün faydalıdır. İdman həm də böyümə hormonunun ifrazına səbəb olur. Bundan əlavə, kompüter qarşısında keçirdikləri vaxt uşaq və yeniyetmələri faydalı oyunlara, dərslərə, idmana və s. Mədəni tədbirlərdə iştirakdan məhrum edir. "Hər yeni oyunla kompüter oyunlarında şiddətin artdığını görürük. Oyun sənayesi uşaqları ekrana cəlb etmək üçün hər cür yola əl atır. Yaşına uyğun olmayan görüntülər uşaqların şüuraltının formalaşmasına səbəb olur. Uzun müddət zorakılıq görüntülərinə məruz qalan uşaqlarda narahatlıq və qorxu, şiddətə meyl, ani partlayışlar, şiddəti adi bir şey kimi görmək olar. Şiddətli filmlərə baxan, oyun oynayan uşaqların reaksiyaları zamanla dəyişir, dostlarına və ətrafdakılara qarşı daha şiddətli olurlar. Kiçik bir fikir ayrılığında itələmək və təpikləmək kimi davranışlar göstərə bilərlər. Mənfi görüntülərdən təsirlənən uşaqlarda narahat vəziyyətlər və yuxu pozğunluqları baş verir, onların şəxsiyyətinin inkişafına mənfi təsir göstərir".
Bundan əlavə vvirtual oyunlara aludə olan uşaqlar ətraf mühitdən uzaqlaşırlar. Dost tapmaqda çətinlik çəkən bu uşaqlar tamamilə kompüterə qapanaraq özlərini cəmiyyətdən təcrid edirlər. Bu andan etibarən uşağın yeganə dostu kompüterdir və uşaq onunla vaxt keçirsə belə, tənhalıq hissindən xilas ola bilmir. Valideynlər övladının inkişafına uyğun məşğuliyyət təmin edərək kompüter oyunlarına sərf etdikləri vaxtı balanslaşdırmalıdırlar.

Təbii ki, dövrümüzün reallığı olan kompüterlərin faydalarına laqeyd qalmaq mümkün deyil. İdeal olan kompüterin müsbət cəhətlərindən faydalanmaq və onun mənfi təsirlərindən qorunmaqdır. Uşaqların inkişafı üçün ayrılan oyun vaxtı virtual oyunlarla real oyunlar arasında bərabər bölünməlidir. Bu baxımdan;

— Onların da fəal iştirak edə biləcəyi,
— Uşaq təhsili üzrə ekspertlər və bələdçilər tərəfindən tövsiyə olunan,
— Diqqətin və təfəkkürün inkişafına kömək edən,
- Paylaşma, komanda ruhu, yardımsevərlik, fədakarlıq, dürüstlük və çalışqanlıq kimi keyfiyyətlər qazandıran,
— Maraq hissini stimullaşdıran, öyrənməyi asanlaşdıran və onu sevdirən,
- Ana və ata ilə oynanılan,
— İnsanın vəzifə və məsuliyyəti dərk etməsinə şərait yaradan,
— Təxəyyül, düşünmə vərdişləri, kəşf və ixtiraçılıq qabiliyyətlərini inkişaf etdirən oyunlara üstünlük verilməlidir.