DÜNƏNİMİZİ BİLMƏKDƏN NİYƏ QORXURUQ?

Bölmə: Maraqlı › ,
Tarix: 23:07 17.06.2025

 

 “Mart soyqrımı tək hüzn-matəm günü deyil,

millətin istiqlal uğrunda şəhid olduğu gündür”.

 

Tədqiqatçı alim prof. Şirməmməd Hüseynov yazır ki, “öz tarixi keçmişini bütün çalarları ilə bilmək üçün xalq öz dostunu, düşmənini tanımalı, onun tərəqqisinə, irəli getməsinə maneçilik törədən, daxili bədxahlar və xarici düşmənlərin fitvası ilə nadanlıq edən böhtançı və iftiraçıları da yaxşı tanımalı, onlara yezidə oxunan kimi lənət oxumağı da bacarmalıdır”. 

  

Dövrünün görkəmli ictimai-siyasi xadimi, publisisti Səmədağa Ağamalıoğlu 1918-ci ilin mart ayında Bakını “barıt anbarına” bənzədərək yazırdı: “Biz inqilabdan və onun bizim respublikada edəcəyi partlayışdan qorxmuruq, ona görə ki, biz çox yaxşı bilirik ki, kim məhv olacaqdır. Tarix nə edərsə, ona heyifsilənməyəcəyik”.

 

Təəssüflər, çox təəssüflər ki, tarixin edəcəyinə heyifsiləndik və hələ uzun illər də heyifsilənəcəyik... S.Ağamalıoğlu da çox yaxşı bilirdi ki, məhv olanlar onun dili bir, dini bir soydaşları olacaq...

Unutmayaq ki, tarix obyektivlik və dəqiqlik tələb edir. Ona görə tarixlə bağlı hər qaranlıq mətləb işıqlandırılmalı, doğru-dürüst xalqa çatdırılmalıdır. 

 

Arxiv sənədlərindən belə bəlli olur ki, “martın 30-da saat 16:40 radələrində erməni kilsəsinin yanında toplaşan daşnak dəstələri müsəlmanlara ilk atəş açdılar və çoxdan planlı şəkildə hazırlaşdıqları soyqırımına başladılar. Bunu soyqırıma rəhbərlik edən S.Şaumyan özü də etiraf edib: “... biz ilk fürsətdən istifadə edərək bütün cəbhə boyu hücuma başladıq”. 

 

Prof. Ş.Hüseynovun tədqiqatlarına əsasən “1918-ci il martın sonu və aprelin əvvəllərində Bakıda və ölkənin digər şəhər və qəzalarında daşnak-bolşeviklərin həyata keçirdikləri qətliam sayəsində 30 mindən çox azərbaycanlı qətlə yetirilmişdi. Bolşevik, rus, erməni daşnak qüvvələri Bakı şəhəri və quberniyasını azərbaycanlılardan təmizləyib Sovet Rusiyasına ilhaq etmək məqsədilə yerli müsəlman əhalisinə qarşı kütləvi qırğın genosid siyasətinə əl atdılar. On minlərcə günahsız dinc əhali qətliama məruz qaldı”.  

 

Azərbaycan xalqının milli-mənəvi dəyərlərinə, tarixi yaddaşına, xalqına qarşı törədilən bu mənəvi soyqırımına onu törədən və birbaşa bu işə rəhbərlik edən S.Şaumyan da “vətəndaş müharibəsi” adı verirdi (bax: əsərləri) özümüzün də ən görkəmli akademiklərimizdən tutmuş ən sadə yazarlarımız da uzun illər “vətəndaş müharibəsi”, “müsavatçıların antisovet qiyamı” adlandırdılar. Hətta sonralar bu “milli fəlakəti” yaradanlara poema, şeir yazanlarımız da oldu (unutmayaq ki, 18 mart faciəsini yaradanların əksəriyyəti 26 Bakı komissarları idi. O 26 Bakı komissarları ki, 17-si erməni, cəmi 3-ü azərbaycanlı olub).

 

Tarixə “Mart faciəsi” kimi düşən bu dəhşətli soyqırım haqqında Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Redaksiya-Nəşriyyat Şurasının qərarı ilə çap olunan “Azərbaycan tarixi” (üç cilddə, birinci hissə. Bakı-1973) dərsliyində Azərbaycan SSR EA-nın akademikləri İ.A.Hüseynov, M.A.Dadaşzadə, Ə.S.Sumbatzadə, müxbir üzvləri Z.İ.İbrahimov, Ə.N.Quliyev, əməkdar elm xadimi Y.A.Tokarjevski yazırdılar: “Bolşeviklərin vətəndaş müharibəsinə yol verməmək cəhdləri heç bir nəticə vermədi. Əksinqilabçılar getdikcə həyasızlaşırdı və 1918-ci ilin martında hücuma keçdilər. Müsavatçılar Bakı quberniyası qəzalarında hərbi əməliyyata başladılar. Müsavatçılardan ibarət quldur dəstələri Muğan Lənkəran qəzası kəndlərinə basqınlar təşkil etdilər. Müsavatçılar həyasızcasına Sovet hakimiyyətinə meydan oxuyurdular. Martın 30-da axşamüstü şəhərin bir çox məhəllələrində səngərlər qazılmışdı. Müsavatçılar Suraxanıda Qızıl qvardiya dəstəsini tərksilah etmişdilər. Antisovet qiyamı bu cür başlamışdı. Müsavat əksinqilabına qarşı aparılan mübarizəyə rəhbərlik etməkdən ötrü martın 30-dan 31-nə keçən gecə S.Şaumyan, M.Əzizbəyov, P.Caparidze, Q.Korqanov, İ.Suxartsev, A.Avakyan, A.Mikoyan və T.Mikaelyandan ibarət Bakı və onun rayonlarının İnqilabı Müdafiə Komitəsi təşkil edildi. Müsavat quldur dəstələrinə qarşı mübarizədə A.Mikoyanın qızıl qvardiya dəstəsi xüsusilə fərqlənmişdi”.

 

Tarixçi alimlərimizin hər cümləsində “həyasız”, “quldur” adlandırdıqları millətpərəst, vətənpərvər soydaşları, xalqının, vətəninin azadlığı uğrunda mübarizə aparan azərbaycanlılar idi. Lakin bununla da kifayətlənməyən tarixçilərimiz hətta düşmənlərimizin törətdikləri bu faciəni qələbə adlandırırdılar: “Mart qələbəsinin tarixi əhəmiyyəti bundan ibarətdir ki, bu qələbə Bakıda Sovet hakimiyyətini möhkəmləndirərək müsavatçı nökərlərin planlarını pozdu”. 

 

Bu gün çoxları qəbul etsə də, etməsə də həmin sətirlərin müəllifləri çox təəssüflər ki, əsasən, öz soydaşlarımızdır və uzun illər bu yalanlar məktəblərdə, universitetlərdə bizə həqiqət kimi təbliğ edilib. Görkəmli alim Ataxan Paşayev demiş, “bu bizim proletar beynəlmiləlçiliyinə sonsuz sədaqətimizin məntiqi nəticəsidir. 70 il müddətində bizim xalqımızın böyük itkiləri olubdur. Biz bunları bilməliyik, gələcək nəsillər də bilməlidirlər ki, Azərbaycana qarşı bir daha belə xəyanətlərin, təcavüzlərin qarşısı alına bilinsin”.

  

Yoxsa yenə də bir neçə ildən sonra “Qanlı yanvar”, “Xocalı” faciələrini unudaraq millətpərəstlərimizi, vətənpərvərlərimizi əksinqilabçı, quldur, düşmən şəklində təqdim edərik. Yoxsa yenə də bilə-bilə ağa qara, qaraya ağ deyərik. Əslində 1960-70-ci illərdə bu sətirləri yazanlarımız həqiqəti çox gözəl bilirdilər. Çünki onların əksəriyyətinin ata-babaları bu faciəni görmüş, yaşamışdılar. Təəssüf çox təəssüf ki, leninizm-stalinizm-kommunizm “məhəbbəti” gözlərini-qulaqlarını elə kar-kor etmişdi ki, həqiqəti nə görə, nə də eşidə bilirdilər. Belə olmasaydı, 1980-cı illərin sonlarında mart faciəsi, soyqırımı siyasəti kimi deyil, “ümumrusiya vətəndaş müharibəsinin tərkib hissəsi, Sovet hakimiyyəti uğrunda bolşeviklərin mübarizəsi və onların əksinqilab üzərində böyük qələbəsi” kimi yazılmazdı. 

 

Qocaman yazıçı Qılman İlkin yazırdı ki, “bazar küçəsində ermənilər hücuma keçmişdilər. Onlara bolşevik Mikoyan və Məşədi Əzizbəyov rəhbərlik edirdilər. Tüfənglərdən və pulemyotlardan “İsmailiyyə”nin binası müttəsil atəşə tutulurdu. Onlar “İsmailiyyə” binasını yandırdılar”. 

 

Təbii, gözəl memarlıq nümunəsi və “milli məfkurə məbədi” olan “İsmailiyyə”nin yandırılması, məhv edilməsi Mikoyana ləzzət verib. Bəs görəsən Məşədi Əzizbəyova necə? Buna milli hissləri necə yol verib? Ola bilməzdi ki, ətrafda imdad diləyən, günahsız soydaşlarının fəryadını eşitməsin. Axı o zaman M.Əzizbəyov S.Şaumyanın başçılıq etdiyi Bakı Xalq Komissarları Sovetində quberniya komissarı idi. “Burjua” deyə topa-tüfəngə tutduğu H.Z.Tağıyevin maliyyəsi ilə Peterburq Texnologiya İnstitutunda ali təhsilə sahib olmuşdu. Nənəmin sözü olmasın, “əli çörəyə çatmışdı”. 

 

M.Əzizbəyovdan fərqli olaraq bolşevik yoldaşı Soltan Məcid Əfəndiyev etiraf edirdi ki, “...mart hadisələri zamanı daşnaklar yalnız müsavatçıları deyil, ümumiyyətlə, bütün müsəlmanları qırırdılar. Onlara qarşı çox amansız idilər”. 

 

Tarixçi alim Füzuli İbrahimzadə “Ermənilər tərəfindən həyata keçirilən tarixi cinayət” sərlövhəli məqaləsində çox haqlı olaraq qeyd edir ki, “bu hadisələri, onların dərslərini unutmağa haqqımız yoxdur. Unutmayaq ki, deportasiya və soyqırımı nəticələrinə, icra motivlərinə görə eyni məna, məqsəd güdən anlayışlardır. Ən acınacaqlısı, narahatlıq doğuranı odur ki, soyqırımı da, deportasiya da siyasi partiyalar, qurum və təşkilatlar tərəfindən qızışdırılır və həyata keçirilir”.

1918-ci ilin mart soyqırımı da Azərbaycanda “Daşnaksütyun” və “Bolşevik” partiyaları tərəfindən həyata keçirildi. Amma heyiflər olsun ki, Bakı “Bolşevik” partiyasının əksər üzvü azərbaycanlılar idi və onlar bu qırğında düşmənə dəstək oldular. Təəssüf edicisi isə o idi ki, bu dəstək, əsasən, savadsız soydaşlarımızdan deyil, Əzizbəyov kimi təhsilli ziyalılarımızdan gəldi. 

 

Burada yadıma Nəriman Nərimanovun “Bəsirət” qəzetinin 5 iyul 1914-cü il tarixli 11-ci sayında çap edilən “Əqidə” sərlövhəli yazısı düşdü. Müəllif məqaləsinin sonunu belə tamamlayır: “Əqidə inanılan şey, etiqad, imkan deməkdir. Həqiqət hərdənbir oturub fikir edirsən: bir millətin müəyyən bir yolu, məqsədi olmadısa, o millətin istiqbalı dəhşətli bir fırtınaya düçar olacaqdır, deyilmi? Düz bir yol, saf, sağlam, dəyanətli bir əqidə kimdən gözləmək? “Əlbəttə oxumuşlardan” deyib xəcalətinizdən başınızı aşağı salacaqsınız.Və ürəkdən ah çəkib deyəcəksiniz: Ax bədbəxt millət! Müqəddəs bir əqidəni “sən” kimdən gözləyirsən?”.

 

Əməkdar jurnalist Qərənfil Dünyaminqızı