Almaniya kansleri:-Rusiya Avropa təhlükəsizliyi üçün ən böyük təhdiddir

Bölmə: Siyasət › ,
Tarix: 22:51 08.05.2025

Almaniyanın yeni kansleri Fridrix Mertz Rusiyanı Avropa təhlükəsizliyi üçün “ən böyük təhdid” adlandırıb. Bu barədə o, Polşanın Baş naziri Donald Tusk ilə birgə keçirdiyi mətbuat konfransında bildirib.

Mertz deyib ki, Avropanın müdafiə qabiliyyəti təcili şəkildə gücləndirilməlidir.

 

Bu haqda politoloq Züriyə Qarayeva "İnformator.az"a açıqlamasında bildirib ki, Rusiyanın Avropanın təhlükəsizliyinə nə dərəcədə təhdid olduğunu araşdırmaq üçün öncə real vəziyyətin təhlilinə ehtiyac var.

 

"Rusiyanın Avropanın təhlükəsizliyinə nə dərəcədə təhdid olduğunu araşdırmaq üçün öncə real vəziyyətin təhlilinə ehtiyac var. Ən əsas isə NATO-nun gələcəyi istiqamətində müəyyən suallara cavab tapılmalıdır. 2024-cü il aprelin 4-də NATO-nun yaranmasının 75-ci ildönümü qeyd olunub. 1949-cu ildə imzalanmış Şimali Atlantika Müqaviləsinin ildönümündə atmosfer nikbin idi. Fransa prezidenti Emmanuel Makronun sözləri ilə desək, Rusiyanın Ukraynaya hücumu “beyni ölmüş NATO-nu” canlandırdı, Finlandiya və İsveçin NATO-ya daxil olması isə alyansın şimal cinahını əhəmiyyətli dərəcədə gücləndirdi. ABŞ Konqresinin Ukraynaya yeni yardım paketi hazırlamasına və o vaxtkı prezidentliyə namizəd və indiki prezident Donald Trampın seçki kampaniyası zamanı ABŞ-nin müttəfiqlər qarşısındakı öhdəliklərini şübhə altına almasına baxmayaraq, NATO “Trampdan tab gətirə bilməyəcək” görünür. Yayda Vaşinqtonda keçirilən sammitdə müttəfiqlər transatlantik birliyi təsdiqlədilər və NATO-nun Ukraynaya yardımı koordinasiya etmək üçün yeni komandanlığı Almaniyanın Visbaden şəhərindəki ABŞ bazasında fəaliyyətə başladı. Ancaq cəmi bir il sonra, 4 aprel 2025-ci ildə hər şey tamamilə dəyişdi. Yeni Tramp administrasiyasının ritorikası və siyasəti ABŞ-nin Avropanı müdafiə etmək öhdəliyinə inamı sarsıdıb. Son sorğuya görə, avropalıların əksəriyyəti indi Putindən daha çox Trampı müttəfiqi yox, Avropanın “düşmən”i kimi görür. ABŞ-nin dəstəyi olmadan Avropanın öz təhlükəsizliyini təmin etmə ehtimalı gündəmə gətirilib. NATO-nun gələcəyi qeyri-müəyyənləşir. Tramp vəzifəyə gəldikdən bir neçə həftə sonra ABŞ-nin Ukrayna ilə bağlı siyasətini tamamilə dəyişdi və Rusiya ilə danışıqlara başladı. Bu danışıqlarda o, Kremlin tələblərinin çoxunu qəbul etdi və Ukraynanı danışıqlara məcbur etmək üçün ona yardım və kəşfiyyatı bir həftə kəsdi. İndi Ukrayna ya özü üçün əlverişsiz şərtlərlə atəşkəs sazişi imzalayacaq, ya da ABŞ-nin dəstəyini tamamilə itirəcək.

 

Ukraynadan fərqli olaraq, digər Avropa ölkələri ABŞ-yə NATO Müqaviləsinin 5-ci maddəsini xatırladır. Amma indi qarşılıqlı razılaşmalara inam sarsılıb və avropalıların beynində yalnız bir sual var: “Növbəti bizik?”. Tramp və komandası NATO-nun ənənəvi müttəfiqlərini açıq şəkildə tənqid edərək onları “azad atlılar” və daim “qurtarılması lazım olan” ölkələr kimi təsvir edir. ABŞ-nin NATO-ya bağlılığı indi müdafiə xərclərinin artırılması və ya əlverişli ticarət siyasətinin qəbulu kimi şərtlərlə əlaqələndirilə bilər. Beləliklə, müdafiə indi müttəfiqlərin almaq məcburiyyətində qaldığı “məhsul”a çevrilə bilər.

 

ABŞ-nin bəzi tələbləri əslində müdafiə xərclərinin yükünün bölüşdürülməsi prinsipinin daha təkmil variantı kimi şərh edilə bilər. ABŞ-nin Müdafiə Naziri Pit Heqsetin sözlərinə görə, onun ölkəsi Çin və daxili təhlükəsizlik kimi məsələlərə diqqət yetirərkən, Avropa öz qitəsində ənənəvi çəkindirmə üçün məsuliyyət daşımalıdır. Bu yükün bölüşdürülməsi ideyası əslində ABŞ-nin əvvəlki administrasiyalarının dəstəklədiyi uzunmüddətli bir tendensiyadır. Digər müttəfiqlər müdafiə xərclərini artırmaq və NATO daxilində daha böyük məsuliyyət götürməklə bu məqsədi dəstəkləyə bilər. Lakin ABŞ-nin bu tələblərini Tramp administrasiyasının ritorikasındakı digər hədələyici elementlərdən ayırmaq çətindir. Trampın dəfələrlə Qrenlandiya (Danimarka ərazisi) və Kanadanı ilhaq etməsi ilə bağlı iddiaları ABŞ-nin ən yaxın müttəfiqlərinin ərazi bütövlüyünə birbaşa təhlükə yaradır. ABŞ-nin Yaxın Şərq üzrə xüsusi nümayəndəsi Stiv Vitkoffun “Rusiya Avropa üçün təhlükə deyil” bəyanatı və Vaşinqtonun Kremlə kiberhücumları dayandırmağı və sanksiyaları ləğv etməyi düşündüyünə dair işarələr ABŞ-nin Avropanın həssas müttəfiqlərini qorumaqdansa, Putinlə Avropanın zərərinə kompromis əldə etməyə çalışa biləcəyini göstərir. Bütün bu hadisələr NATO-nun çəkindirici gücünə zərbə vurur. ABŞ-nin Avropanı tərk etmək kimi aydın niyyəti olmasa belə, Rusiya kimi rəqiblər bu inamsızlıq mühitindən NATO-nu daha da zəiflətmək üçün istifadə edə bilər. NATO-nun strateji konsepsiyası transatlantik əlaqəni çəkindirmənin əsas elementi kimi vurğulayır. Bu gün bu təməl ciddi şəkildə çatlayır. NATO sadəcə siyasi alyans deyil. O, həm də 32 ölkənin ordusunu birləşdirən inteqrasiya olunmuş hərbi strukturdur. Heç bir başqa alyans NATO-nun institusionallaşma səviyyəsinə malik deyil.

 

Müttəfiqlər birlikdə müdafiə planları hazırlayır, güc strukturlarını birlikdə inkişaf etdirir və birgə komandanlıq altında təlimlər keçirir. Baxmayaraq ki, NATO-nun komanda strukturu ABŞ-dən böyük dərəcədə asılıdır (bazalar, maddi-texniki dəstək və SACEUR kimi əsas komandanlıq mövqeləri baxımından), Avropa orduları da bu sistem daxilində yüksək dərəcədə inteqrasiya olunub.

NATO-nun davamlı mövcudluğunu təmin etmək üçün edilə biləcək ən yaxşı şey alyansın ABŞ-dən daha az asılı olmasıdır. Avropa ölkələri və Kanada buna ciddi sərmayə və siyasi qətiyyətlə daha çox müdafiə yükü götürməklə və nəticədə ABŞ-dən asılı olan elementləri əvəz edə biləcək Avropa əsaslı müdafiə imkanlarını inkişaf etdirməklə nail ola bilərlər. Avropa Komissiyası tərəfindən irəli sürülən “Rearm Europe – Readiness 2030” təşəbbüsü Avropa ölkələrinə müdafiə qabiliyyətini artırmaq və güclü çəkindirici qüvvə yaratmaq imkanı verir və təxminən 800 milyard avro gəlir gətirir. Lakin bu təşəbbüslər bütün problemləri həll etməyə də bilər. Əgər Tramp həqiqətən NATO-nu parçalamaq istəyirsə - ya güzəştə getmək, ya da Avropa təhlükəsizliyində heç bir marağı olmadığı üçün - onun bunu etmək imkanı var. 2023-cü ildə Konqres tərəfindən qəbul edilən və NATO-nun çıxarılmasını Senat və ya Konqres tərəfindən qərar verən qanun ABŞ prezidentinin NATO-dan birtərəfli qaydada çıxmasını çətinləşdirir. Bu ssenari ən çox ehtimal olunan ssenari olmaya bilər, lakin artıq mümkün deyil. Avropa ölkələri və Kanada NATO-nu xilas etmək və öz təhlükəsizliklərini təmin etmək üçün fövqəladə hallar planına ehtiyac duyurlar".

Səmayə Səftərova