HEYKƏLDƏ QULAQLI, HƏYATDA QULAQSIZ “QƏHRƏMAN”

Bölmə: Maraqlı › ,
Tarix: 18:11 18.06.2025

 

Laçınlı Sultan bəy erməni gedəsi Andranikin qulağını kəsib əlinə verir ki, qulağında qalsın, bir də heç vaxt, heç kəsin malına-mülkünə göz dikmə...

 

Erməni gedəsinin qulağını kəsən Sultan bəy kim idi? Laçın rayonunun Kürdhacı kəndində Paşa bəy səxavəti, igidliyi, vətənpərvərliyi ilə ad çıxarmışdı. Çoxlu malı-mülkü olan bəy həm də elmə, təhsilə meyilli bir ziyalı olub. Hər üç oğluna gimnaziya, universitet təhsili almaq üçün şərait yaradan Paşa bəy həm də onları vətənə, torpağa bağlı bir igid kimi böyüdüb. 

  

Azərbaycanda Xalq Cümhuriyyətinin qələbə çalmasında da onun oğullarının böyük rolu olub. Hətta kiçik oğlu Xosrov bəy Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə ilk müdafiə naziri olmuş və 1919-cu ilin yanvarından 1920-ci ilin aprel işğalına kimi Qarabağ general-qubernatoru vəzifəsində işləyib.

  

Xosrovun böyük qardaşı Sultan bəy olub. 1871-ci ildə anadan olan Sultan ilk təhsilini evdə xüsusi müəllimlərdən aldıqdan sonra Paşa bəy onu Gəncəyə gimnaziyaya qoyur. Gimnaziyada təhsilini başa vuran Sultan bəy daha mükəmməl hərbi təhsilə yiyələnmək arzusunda idi. Odur ki, atasının xeyir-duası ilə üz tutur Sankt-Peterburqa. Burada bir neçə ay yaşadıqdan sonra Sankt-Peterburq Hərbi Akademiyasına daxil olur. 

 

Sultan bəy haqında olan mənbələrdən belə bəlli olur ki, o, hərbi təhsilini başa vura bilmir. Bu haqda müxtəlif fikirlər söylənilir. Bəzi mənbələrdə göstərilir ki, guya təhsilini atasının xahişi ilə yarımçıq qoyub vətənə qayıdır. Bəzilərində isə qeyd edilir ki, o zaman rusların qafqazlılara, xüsusən də, müsəlmanlara qarşı apardıqları şovinist münasibətə dözə bilmədiyi üçün müəllimləri ilə arasında münaqişə yananır və nəticədə Sultan bəy akademiyadan xaric edilir. 

Əslində ikinci versiyanın doğruluğu diqqəti cəlb edir. Çünki Paşa bəy tək Sultanı yox, ondan bir neçə il sonra Xosrovu da Odessa Universitetinin tibb fakültəsində oxutmuşdur. O, övladlarını yüksək təhsilli, yenilikçi kimi görmək arzusunda idi. 

Sultan bəy Laçına qayıdandan sonra bir müddət maldarlıq, meşəçilik işləri ilə məşğul olur. Belə ki, Fransadan avadanlıqlar gətizdirən Sultan bəy ilk olaraq Laçında yağ-pendir zavodu açır, taxta istehsal edən sex yaradır.

 

Uzun illərin pedaqoqu olan, əslən Laçınlı Həsənov Cəfərqulu müəllimin xatirələrində Sultan bəyin demokratik bir insan olduğu da qeyd edilib. Cəfərqulu müəllimin xatirələrinə görə “Sultan bəyin qardaşı İsgəndər bəylə Laçın rayonu Qarakeşli kəndində yerli orqanlarla arasında anlaşılmazlıq yaranır. Pristav İsgəndər bəyi nəzarətə saldırır. Sultan bəy tək-tənha, heç kimə xəbər vermədən atı minib Qarakeşli kəndinə gəlir. Pristav onu görəndə həyəcanlanır və səhv etdiyini düşünür. Hər kəs Sultan bəyin qardaşını azad edəcəyini gözləyərkən Sultan bəy tamamilə başqa addım atır. O, pristava deyir ki, “qanun hamı üçün qanundur. Əgər qardaşım səhv edibsə, cəzasını çəkməlidir. Mən bura ona görə gəlmişəm ki, el-obam deməsin Sultan bəy qardaşının yanına gəlmədi”. Bu sözləri eşidən pristav Sultan bəyin qardaşını azad edir”.

 

1905-ci ildə Qarabağda erməni-müsəlman münaqişəsi daha dözülməz həddə çatır. Bu zaman Paşa bəy könüllü dəstələr yaradaraq ermənilərlə vuruşmağa başlayır. Belə dəstələrin birinə oğlu Sultan bəy rəhbərlik edir. Günü-gündən bu könüllü dəstələrin sayı artır. Onlar Şuşa, Zəngəzur, Cəbrayıl, Cavanşir qəzalarında düşmənə layiq olduğu cəzanı verirlər. 

 

1918-ci ilin əvvəllərində ermənilər təkcə Qarabağda deyil, bütöv Azərbaycanda soyqırıma başlayırlar. Soyqırımının belə geniş ərazidə başlanmasına səbəb erməni quldurları Andranik Ozanyan və Stepan Şaumyan olur. Andranik Qarabağda, Şaumyan isə Bakıda başlayır. 

O Andranik ki, “rus və fransız hökuməti 1914-cü ildə türk-müsəlman əhalisinə qarşı hərbi əməliyyatlarda amansız iştirakına görə onu çoxsaylı orden və medallarla təltif etmiş, 1918-ci ildə isə daha böyük general-mayor rütbəsi ilə qiymətləndirmiş”. 

 

Lakin 1918-ci ildə Andranikə ömürlük utanc gətirən bir “mükafat”ı igid oğlumuz Sultan bəy verir. O “mükafat” ki, Andranikə bir ad da “TAYQULAQ” adını “bəxş” edir. 

 

Tədqiqatlardan belə bəlli olur ki, “1918-ci ildə erməni quldur dəstəsinin rəhbəri Andranik Dağlıq Qarabağa keçmək üçün Qarabağ general-qubernatoru Xosrov bəy Sultanova icazə məktubu göndərir. Xosrov bəy qardaşı Sultan bəylə məsləhətləşir. Sultan bəy qardaşından “icazə” verməsini xahiş edir. “İcazə” alan Andranik tez bir zamanda 30 minlik (bəzi tədqiqatlarda müxtəlif rəqəmlər göstərilir) ordu ilə müsəlmanlara qarşı hücuma keçir. Yüksək hərbi təhsilə yiyələnmiş Sultan bəyin uzaqgörənliyi nəticəsində Andranikin ordusu Zabux dərəsində mühasirəyə düşür və düşmən darmadağın edilir. Deyilənlərə görə cəmi üç nəfər erməni qaçıb canını qurtara bilir, Andranik isə ələ keçir. Sultan bəyin əl-ayağına düşərək aman diləyir. Sultan bəy gülərək “bu qədərmi qorxursan, qorxma səni öldürməyəcəyəm, sənin qulağını kəsəcəyəm ki, qulağında qalsın, bir də başqasının malına-mülkünə göz dikməyəsən” - deyərək gedənin qulağını kəsir və əlinə verir.

  

Amma çox təəssüflər ki, 1920-ci il aprel işğalından sonra Sultan, Xosrov, İsgəndər kimi igid oğullarımızı vətəndən elə öz bolşevik gedalarımız didərgin salır. Paşa bəyin hər üç oğlu İrana mühacir etməyə məcbur olur. İranda ermənilər İsgəndəri öldürür. Sultan və Xosrov Türkiyəyə üz tutur. Hər iki igid Türkiyədə Atatürk tərəfindən hörmətlə qarşılanır və mülklə təmin edilir. Ömürlərini də elə Türkiyədə başa vururlar. 

Sonda bir faktı demək istərdim ki, bəzi mənbələrdə yazılır ki, Andranikin qulağını Sultan bəy yox, bir türk əsgəri kəsib. Unutmayaq ki, qəhramanın nə bəyi, nə əsgəri olur. Elə qəhraman qəhramandır. Bir də ki, Sultan bəy də elə türk oğlu deyildimi?! Biz bəyəm dilimiz, dinimiz, soyumuz, kökümüz bir millət deyilikmi?! 

Məqaləni hazırlamazdan əvvəl bir neçə mənbəyə baxdım. Həmişəki kimi yenə də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası çox xəsisliklə bu igidinə yer ayırıb. Sultan bəy haqqında cəmi 4-5 cümlə ilə kifayətlənib. Onun erməni-müsəlman savaşındakı igidliklərindən yazmağı niyəsə məqsədə uyğun bilməyib.

 

Əməkdar jurnalist Qərənfil Dünyaminqızı