FRİDRİX ENGELS ATASININ ARZUSUNU GÖZÜNDƏ QOYDU

Bölmə: Maraqlı › ,
Tarix: 23:17 11.07.2025

Marks Engels Lenin! Onları tarixə “dahi” kimi “saldılar”, (daha doğrusu sıradılar) amma yaşada bilmədilər! Kommunizmin, bütün proletariatın dahi rəhbəri, sönməz mayakı adlandırdığımız, ideal, qəhrəman, peyğəmbər sandığımız, həyatlarını əfsanəyə çevirdiyimiz bu insanlar sən demə o qədər də müdrik, dahi deyillərmiş. Hər üçü də istər savadı, dünyagörüşü, əxlaqı, istərsə də həyat tərzi baxımından tamamilə fərqli-fərqli insanlar, “dahi”lərmiş.

Məsələn, Fridrix Engels Karl Marksdan və Vladimir İliç Lenindən fərqli olaraq varlı-karlı fabrikant ailəsində anadan olub. Naznemət içində böyüyən, gözü-könlü heç kəsin varında-dövlətində olmayan, (əvvəldən görüb-götürdüyü üçün gözü-könlü tox olub) Engels mübarizə yoldaşlarından fərqli olaraq heç kəsin malına-mülkünə sahib olmaq üçün “vuruş”mayıb. Amma kapitalist cəmiyyətinin ziddiyyətli xarakterlərini də həzm edə bilmədiyi üçün “varlı fabrikant oğlu öz dəbdəbəli həyatını əqidəsinə qurban verib” və həyatının sonuna kimi də buna peşman olmayıb.

Dəbdəbəli həyatını “işçi sinifinin azadlığına və sadə həyat tərzinə” dəyişən, çoxsaylı siyasi, elmi, ədəbi tənqidi məqalələrin, əsərlərin müəllifi olan nəzəriyyəçi alim, böyük düşüncə sahibi Fridrix Engels kim idi?

Fridrix yalnız Almaniyanın Barmen şəhərində, yox ətraf şəhərlərdə də tanınan, varlı-əhvallı bir fabrikant olub. 1820-ci ilin 28 noyabrında oğlu Engels dünyaya gələndə ata Fridrix sevinir ki, onun malına-mülkünə sahib çıxan, yolunu davam etdirən oldu. Amma bu arzu atanın ürəyində qalır, Engels sahibkar yox, “böyük düşüncə sahibi, istedadlı və nəzəriyyəçi alim” oldu. Fabrikant ataya isə bu lazım deyildi. Ona görə də Eneglsin Elberfeld Gimnaziyasını qutarmağına cəmi bir il qalmış ata Fridrix oğlunu təhsildən ayırıb fabrikə göndərir. Fabrik həyatı Engelsi özünə cəlb edə bilmədiyi üçün o, vaxtının çoxunu müstəqil təhsil almaqda keçirir, Hegel fəlsəfəsini və müxtəlif xalqların dillərini öyrənməyə başlayır. Qeyri-adi istedada malik olan Engels 20-ə yaxın dil öyrənir. Əslində Engelsin elmə, təhsilə meyli olmasında anası Elzabetda xanımın rolu çox olub. Elzabetda mütaliə etməyi çox sevən, ədəbiyyata, mədəniyyətə bağlı bir xanım olduğu üçün ailənin ilki Engelesi də belə ruhda tərbiyə edib.

1841-42-ci illərdə Berlində hərbi xidmətdə olan Engels xidmətini başa vurduqdan sonra Berlin Universitetinə qəbul olur. Hərdən bir şeir yazan, karikatura çəkən gəncin diqqətini siyasi dərnəklər daha çox cəlb edir. O, “inqilabi-demokratik ruhlu hegelçilərə qoşulur”. İnqilabi-ruhlu dərnək Engelsin həyat yolunu tamamilə dəyişir, və o,“kapitalizmə qarşı mübarizəyə başlayır”. Hətta “1849-cu ildə Cənub Qərbi Almaniyada kapitalistlərə qarşı silahlı üsyanda, küçə döyüşlərində şəxsən iştirak etdiyinə görə bir müddət İsveçrəyə və İngiltərəyə mühacirət etməli olur”. Sahibkar Fridrix isə nəyin bahasına olur-olsun oğlunu sahibkar görmək arzusunda idi. O, gənc Engelsi “1850-ci ildə İngiltərədən gətizdırərək ortağı olduğu “Ermen və Engels” firmasına işə düzəldir”.

Fabrikant oğlu Engelsin kasıb fəhlə qızı Meri Bernslə ailə qurması da Fridrixlərin ürəyincə olmur, amma susurlar. 1851-ci ildə Engels Meri ilə ailə qurur. (“Şan-şöhrət” məsələsi sən demə təkcə bizə xas deyilmiş). 13 il sonra Meri vəfat edir, Engels “bir il sonra baldızı Lizzi Bernslə (bəzi mənbələrdə Lidiya yazılır) “ailə qurur”. (Bu gün Avropanın bizə irad tutduğu adət ənənə elə özlərinə də xas imiş. K.Marks ömür-gün yoldaşı Jenni iləbeşikkəsmə olub, Engels baldızını alıb və s.). Onlar 1873-cü ilin əvvəllərinə kimi bir yaşasalar da, “rəsmi nigahları Lezzinin ölümündən bir gün əvvəl Engels öz prinsiplərindən keçərək onunla rəsmi nigahı reallaşdırır”.

Yazılan tədqiqat əsərlərindən bəlli olur ki, Engelsin inqilabi mübarizəni davam etdirməsində yaxın dostu “K.Marksın və F.Engelsin birləşdirici fəaliyyəti dayanıb”. 40 il davam edən bu dostluğun təməli “1842-ci ildə Parisdə “Reyn qəzeti” redaksiyasında qoyulub. Bu görüş onların baxışlarının tam birliyini aşkar etdi, onların dostluğunun, yaradıcı əməkdaşlığının, bütün ömürləri boyu davam edən birgə nəzəri və siyasi fəaliyyətinin təməlini qoydu”. Sürgünlərdə də dostunu tək qoymayan F.Engels “1870-ci ildə həmişəlik olaraq Marksın yanına, Londona köçmüşdü”. Doğrudur, K.Marksın xanımı Jenninin F.Engelsdən xoşu gəlməsə də, onların “dostluq” münasibətlərinə qısqansa da, maddi çətinlik onu ömrü boyu susmağa vadar edib. Çünki F.Engels həmişə K.Marksın ailəsinə maddi dəstək olub. Hətta “1895-ci ildə vəfat edən F.Engelsin vəsiyyətnaməsinə əsasən onun əmlakının böyük hissəsi dostu K.Marksın qızlarına verilib”.

K.Marks və F.Engels birlikdə yazdıqları “Kommunist Manifesti” əsərində “proletariatı burjua ictimai quruluşunu devirməyə və nəticədə bütün insanların bərabər olduğu sinifsiz bir quruluş yaratmağa çağırırdılar”. Amma çox təəssüf ki, “dövrünün zəkası, şərəfi, vicdanı” adlandırılan, (əsində bunlardan çox-çox uzaq olan) Lenin partiyası nəzəriyyə ilə yox, “parçala höküm sür” siyasəti ilə (qan-qada, ah-nalə, haqsızlıq, göz yaşları üzərində) “hökumət” qurdu. “F.Engels yazırdı ki, “K.Marksın adı da, əməlləri də əsrlər boyu yaşayacaqdır”. Yaşadımı? Yox! İllər sonra bəlli oldu ki, Sovet hökuməti onun və məsləkdaşı Engelsin nəzəriyyəsi üzərində qurulmadı. Bu “hökumət”i zor və silah gücünə quranlar dünyanın “ən böyük rüşvətxorları, müftəxorları, dələduzları və xülüqanları imiş”. Belə olmasaydı onların “məğlub edilməz, əzəmətli” adlandırdıqları Sovet hökuməti və onun kommunist “tərbiyə”si həmişə yaşar olardı!