Qarabağ qalibiyyəti: Dünyadakı hərbi strateqlər üçün həyəcan təbili və kiçik dövlətlər üçün stimul

Bölmə: Sosial › ,
Tarix: 20:42 06.04.2024

44 günlük müharibə cəmi 6 həftə davam etsə də, itkilərin sayına görə postsovet məkanında ən böyük müharibələrdəndir. Rəsmi məlumatlara görə, müharibədə hər iki tərəfdən yeddi minə qədər döyüşçü və yüzdən çox mülki şəxs həlak olub, qeyri-rəsmi statistika isə qurbanların sayının on mindən çox olduğunu göstərir.

 

Müharibənin belə qısa müddətdə verdiyi itkilər Ukrayna-Rusiya müharibəsi ilə müqayisə oluna bilər (2014-cü il aprelin 6-dan 2020-ci il fevralın 15-dək 14 minə yaxın insan həlak olub), lakin postsovet dövrünə nəzər salsanız, hərbi əməliyyatların intensivliyi misilsizdir.

 

Bir çox müşahidəçilər müharibəni tarixdə pilotsuz təyyarələrdən istifadə etməklə hərbi məqsədlərə nail olunan ilk müharibə hesab etdilər və bunu hərbi strategiyada çoxdan gözlənilən inqilab kimi qiymətləndirdilər. Əvvəlki dövrün adi silahlarına qarşı zəmanəmizin yüksək texnologiyasından istifadə baxımından həqiqətən inqilab idi. Bu müharibə həm də pilotsuz təyyarələrin ənənəvi təyyarələrdən üstünlüyünü nümayiş etdirdi. Bir müşahidəçi haqlı olaraq qeyd edir: “Dron döyüş və kəşfiyyat təyyarələrinin adi təyyarələrdən xeyli ucuz olduğu bilinsə də, bu, təyyarələrin dronlarla əvəz olunduğu ilk müharibə idi. Burada hərbi təyyarənin qiymətindən əlavə pilotların hazırlanması məsələsi də var. “Türkiyədə bu cür F-16 təyyarələrini idarə edə biləcək bir neçə təlim keçmiş pilot var”. Məhz buna görədir ki, əksər ölkələr bu müharibədən sonra müdafiə strategiyalarına yenidən baxıblar. Məsələn, bir qrup amerikalı hərbi ekspert ABŞ-ın 44 günlük müharibədən öyrənə biləcəyi bir sıra dərsləri müəyyənləşdirdi. Onlar qeyd edirlər ki, ABŞ və onun ən yaxın rəqiblərinin hərbi imkanları Azərbaycan və ya Ermənistanınkından çox fərqlidir, ona görə də ABŞ Rusiya və Çin kimi əsas rəqiblərinin kiçik respublikalar kimi döyüşəcəyini gözləmir. Cənubi Qafqazda, lakin kiçik dövlətlər bunu məhdud hallarda edə bilirlər, pilotsuz təyyarələr sayəsində taktiki hava üstünlüyünə nail ola bilirlər.

 

Azərbaycanın müharibədə istifadə etdiyi hərbi taktika və strategiya, o cümlədən burada sınaqdan keçirilən pilotsuz təyyarələr hər kəs tərəfindən təhlükə sayılmır. Böyük dövlətlərlə münaqişədə olan kiçik dövlətlər üçün bu, daha iddialı müdafiə siyasəti yürütmək üçün qızıl fürsətdir. Bir çox ekspertlər Azərbaycanın Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı çərçivəsində Rusiyanın müttəfiqi Ermənistan üzərində hərbi qələbəsinin digər postsovet dövlətlərinin müdafiə strategiyalarına necə təsir edəcəyini maraqla təhlil ediblər. Azərbaycanın Türkiyə və İsrail PUA-larının köməyi ilə Sovet/Rusiya Ermənistanı silahlandırması qarşısında böyük üstünlük əldə etməsi qonşu regionda potensial hərbi inqilaba ümidləri artırıb. Ukrayna, Polşa və Latviya da daxil olmaqla, regionun bir çox ölkələri türk pilotsuz təyyarələrini almaqda maraqlı olduqlarını bildiriblər. Bir tərəfdən, bu hərbi vəziyyət kiçik dövlətlərə daha güclü rəqiblərə qarşı daha effektiv müdafiə xətləri qurmağa imkan verəcək. Bu, həmin dövlətləri təhdid dövlətlərinin hərbi təzyiqlərinə qarşı gücləndirəcək və onlara daha inamlı və müstəqil xarici siyasət yürütmək imkanı verəcək. Digər tərəfdən, kiçik dövlətləri müasir texnologiyalarla silahlandırmaq və onların müdafiə strategiyalarını yeni reallıqlara uyğun olaraq yenidən nəzərdən keçirmək böyük dövlətlərin onlara qarşı planlaşdırdıqları təcavüzün dəyərini potensial olaraq dramatik şəkildə artıra bilər və böyük dövlətlərin hərbi gücdən istifadəsini çətinləşdirə bilər.

 

Nəzrin Sultanova