Robotların əfəndisi: Əl-Cəzari kimdir?

Bölmə: Maraqlı › ,
Tarix: 19:25 11.07.2024

Dünya elmi tarixi baxımından o, bugünkü kibernetika və robototexnika sahəsində çalışan ilk alimdir.

Əl-Cəzari və ya tam adı ilə Ebul'l Inz İsmail Ibni Rezzaz El Cezerim 1136’-də anadan olub. Adını yaşadığı Cizrə şəhərindən götürüb. Kibernetika sahəsinin banisi sayılan Sezeri fizik, robot və matris ustası alimidir.

Avropaya çatan ilk elm 1096-1272-ci illərdə, Səlib yürüşləri arasında idi. Bütün məlumatları özləri ilə elm adı ilə götürdülər. Elmdə əldə etdikləri məqamları görəndə bəlkə də ən böyük rəqiblərinin müsəlman alimləri olacağını düşünmüş ola bilərlər. Əl-Cəzaridən əsrlər sonra yaşamış Leonardo da Vinçi hətta onların həyata keçirilməmiş dizaynlarının mənbəyində Əl-Cəzarini tapıb.

O dövrdə hazırladığı robot texnologiyalarında Əl-Cəzari yalnız su və mexaniki hissələrdən maşınlar düzəldir və gündəlik həyatda istifadə edirdi. 60-dan çox maşın istehsal edirdi. O, xüsusilə saatlar, su maşınları, kranlar, qıfıllar və uşaq oyuncaqları kimi o dövrün robotlarını istehsal edirdi.

Türk tarixinə baxanda Anadolu Səlcuqlu dövründən danışırıq. O, ağılları uçuran ixtiralarını şəkilləri olan əlyazmalara köçürdü və onlar bu günə qədər gəlib çatıb.

Əl-Cəzari 1233-cü ildə Cizrədə vəfat etdi.

Əl-Cəzarinin əsərləri

Əl-Cəzari təhsilini nəzəri deyil, modellərlə etdi, sonra həndəsədən istifadə etdi və sonra mühəndisliyə başladı. Üstün zəkası ilə o, edəcəyi hər şey haqqında 3D-də düşünə bilərdi.

Leonardo da Vinçinin dizayn etdiyi ilk kalkulyator ona məxsus idi, lakin o, bunu həyata keçirə bilmədi. Lakin əsrlər əvvəl bu işin əsl sahibi Əl-Cəzari inkişaf etdirdiyi Filli Saat-da nəinki avtomatik sistemlər qurmuş, həm də avtomatik işləyən sistemlər arasında tarazlıq yarada bilib.

Avtomatik idarə olunan maşınlardan birincisi sayılan Jacquard-ın avtomatik dəzgahından perfokartlarla hazırlanmış cihazı kölgələyən Əl-Cəzari 600 il əvvəl avtomatik qulluqçu hazırlayıb və o, nə vaxt su tökmək, nə vaxt meyvə və içkilər təqdim etmək qərarına gəlib. müxtəlif kameralarda suyun səviyyəsindən asılı olaraq.

Bəzi maşınlarında hidromexaniki təsirlərlə balanslaşdırma və hərəkət sisteminə müraciət edən Cəzari şamandıralar və kasnaklar arasında dişli təkərlərdən istifadə edərək digərlərində qarşılıqlı təsir sistemi yaratmağa çalışıb. Onun avtomatlaşdırmaya verdiyi ən mühüm töhfə ondan ibarətdir ki, o, öz-özünə işləyən avtomatik sistemlərdən sonra su gücü və təzyiq effektindən istifadə edərək özünü balanslaşdıran və tarazlığı tənzimləyən tarazlıq yaradır.

Əl-Cəzari başqa bir əsəri Diyarbəkir Böyük Məscidinin məşhur Günəş saatıdır.

Onların ixtiraları niyə bu qədər vacibdir?

Birincisi, mexanizmlər öz dövrünü xeyli qabaqlayır. Enerji mənbəyi, idarəetmə mexanizmi və əks əlaqə (geri əlaqə) sistemlərinin hamısının su, buxar və havanın hərəkət gücü ilə qurulması möcüzəvidir.

Üstəlik, onun bütün ixtiraları estetik dəyərlərə malikdir. Həm də onun ixtiraları xəyali deyil. Erlangen Universitetinin alman professoru Widemann kitablardakı kəşfləri təsvir etdiyi kimi etdi və onların hamısının işlədiyini gördü. Ona görə də onu dövrün böyük alimi adlandırırdılar.

Onun kitablarının orijinalı yoxdur, lakin nüsxələrinin əlyazmaları Topkapı Sarayının Üçüncü Əhməd Kitabxanasında (iki əlyazma) və Ayasofya Kitabxanasındadır.

Qərb dünya elmi tədqiqatçıları Əl-Cəzari ilə tanış olduqdan sonra yazdıqları kəşfləri yenidən nəzərdən keçirməyə başladılar və tapdıqlarını söylədilər.

İnanın, mexaniki cihazların əcdadı və kompüterin atası Əl-Cəzari desək, dünyada bunun əksini iddia edəcək heç kimi tapa bilməzsiniz.

Əl-Cəzarinin Kitab-ül Hiyeldən ixtiraları

• Avtomatik Quşlar

• Fil saatı

• Avtomatik üzən qayıqlar və instrumentalistlər

• Bir-birinə şərbət təklif edən iki şeyx

• Dörd çıxışı olan iki alışlı avtomatik sistem

• İki hissəli test (termos)

• Avtomatik su axını, iaşə və qurutma maşını

• Su çarxının vedrə mexanizmi

• Motor-kompressor mexanizmi

• Su çarxı su şkafı