Öləndə beynimizdə nə baş verir?

Bölmə: Maraqlı › ,
Tarix: 18:24 18.07.2024

Neyroloq Jimo Borjigin, "ölmək həyatın vacib bir hissəsi olsa da", ölüm zamanı beyində baş verənlər haqqında "demək olar ki, heç bir şey" bilinmədiyini başa düşəndə təəccübləndi.

 

Borjigin izah edir ki, təxminən 10 il əvvəl siçanların beyinlərində neyrokimyəvi ifrazatlar üzərində təcrübə apararkən, iki siçan öldü və beləliklə, təsadüfən onların beyinlərinin ölüm prosesini müşahidə edə bildi.

 

BBC Mundo-ya danışan Borjigin, "Siçanlardan biri həddindən artıq miqdarda serotonin ifraz edib. O, halüsinasiyalar görürdü?" deyir və serotoninin hallüsinasiyalarla əlaqəli olduğunu göstərir.

 

Əhval-ruhiyyəni tənzimləyən hormon ifrazı olan serotoninin bu qədər yüksək səviyyədə olduğunu görmək Borjiginin marağına səbəb olub:

 

"Mən ədəbiyyatı araşdırmağa başladım. Ölüm prosesi haqqında nə qədər az bildiyimizi öyrənəndə təəccübləndim".

 

D., Miçiqan Universitetində molekulyar və inteqrativ fiziologiya və nevrologiya kafedrasının dosenti. O vaxtdan bəri Borjigin ölüm anında beyində baş verənləri öyrənir və onun tapıntılarının düşündüyümüzdən fərqli olduğunu deyir.

 

ÖLÜMÜN TƏRİFİ

 

Borjigin deyir ki, elm aləmində ürəyi dayanan insanın öldüyü güman edilir, lakin bu prosesdə diqqət beyinə deyil, ürəyə verilir.

 

“Elmi anlayışa görə, insandan reaksiya olmadığı üçün beyin işləmir, danışa bilmir, dayana bilmir, otura bilmir”.

 

Beynin işləməsi üçün çoxlu oksigen lazımdır. Ürək qanı vurmazsa, oksigen beyinə çata bilməz.

 

"Beləliklə, bütün səthi göstəricilər beynin artıq işləmədiyini və ya ən azı hiperaktiv deyil, hipoaktiv olduğunu göstərir" dedi Borjigin.

 

BEYİN "HİPERSÜRƏTDƏ"

 

Borjigin, 2013-cü ildə siçanlar üzərində apardığı araşdırmada, heyvanların ürəyi dayandıqdan sonra müxtəlif nörotransmitterlərdə intensiv fəaliyyətin müşahidə edildiyini izah edir:

 

"Serotonin 60 dəfə, dopamin adlı kimyəvi maddə isə 40-60 dəfə artdı. Sizi çox ayıq hiss etdirən norepinefrin isə təxminən 100 dəfə artdı".

Borjiqinin sözlərinə görə, heyvanlar sağ olarkən bu qədər yüksək səviyyələri görmək mümkün deyil.

 

2015-ci ildə komanda ölmək üzrə olan siçanların beyinləri ilə bağlı başqa bir araşdırma aparıb:

 

"Hər iki halda beyin həddindən artıq aktiv, hiperaktiv vəziyyətdə idi".

 

QAMMA DALĞALARI

 

2023-cü ildə Borjiginin komandası həyat dəstəyinə və beyin fəaliyyətini ölçən cihazlara qoşulan dörd ölməkdə olan insan üzərində də araşdırma aparıb.

 

Yaxınlarının qərarı ilə bu insanları həyatda saxlayan tənəffüs aparatları söndürülüb.

Tədqiqatçılar müəyyən ediblər ki, cihazlar söndürüldükdən sonra xəstələrdən ikisinin beyinlərində yüksək aktivlik var. Bu koqnitiv funksiyanın göstəricisidir.

 

Xəstələrin beyinlərində ən sürətli beyin dalğaları olan qamma dalğaları da aşkar edilib. Qamma dalğaları mürəkkəb məlumat emalı və yaddaşla əlaqələndirilir.

 

Xəstələrdən birində beynin hər iki tərəfindəki temporal loblarda yüksək aktivlik müşahidə olunub.

 

Dr. Borjigin, sağ tərəfdəki temporal lobun empatiya ilə əlaqəli olduğunu vurğulayır.

 

YAXIN ÖLÜM TƏCRÜBƏLƏRİ

 

Ölümə yaxın təcrübələri olan bəzi insanlar, həyatlarının gözlərinin önündə parıldadığını görə bildiklərini və ya vacib anları xatırladıqlarını söyləyirlər.

 

Bir çoxları sıx bir işıq gördüklərini deyir, digərləri isə bədəndən kənar təcrübələr yaşadıqlarını bölüşürlər.

 

Yaxşı Dr. Borjiginin araşdırmalarında müşahidə edilən hiperaktiv beyin bəzi insanların niyə belə sıx ölümə yaxın təcrübələrə sahib olduğunu izah edə bilərmi?

 

"Bəli, məncə, izah edir" dedi Borjigin və davam edir:

 

"İnfarktdan sağ çıxanların ən azı 20-25%-i ağ işıq gördüklərini, görmə qabığının aktiv olduğunu göstərən bir şey gördüklərini bildirirlər".

 

Tədqiqatçılar, ventilyatorları söndürüldükdən sonra beyin fəaliyyətinin artdığını göstərən iki xəstənin vəziyyətində, onların vizual korteksinin (şüurlu görmə imkanı verən) "belə vizual təcrübələrlə əlaqəli ola biləcək" intensiv fəaliyyət göstərdiyini söylədi.

 

YENİ BİR ANLAYIŞ

 

Dr. Borjigin etiraf edir ki, onun insanlar üzərində apardığı araşdırmalar hələ də çox məhduddur və ölüm zamanı beyində baş verənlərlə bağlı daha çox araşdırmaya ehtiyac var.

 

Lakin bu sahədə 10 ildən çox araşdırma aparan Borjigin hesab edir ki, ürəyin dayanması zamanı beynin hiperaktiv olduğunu söyləmək mümkündür.

 

Bəs oksigen ala bilmədiyini anlayanda beyində nə baş verir?

 

"Bizim başa düşməyə çalışdığımız budur. Elmi ədəbiyyatda bu haqda çox az məlumat var. Həqiqətən, heç nə məlum deyil".

 

Borjigin qış yuxusundan bəhs edir və insan və siçanlar da daxil olmaqla bəzi heyvanların oksigen çatışmazlığı ilə mübarizə aparan daxili mexanizmə malik olduğuna diqqət çəkir:

 

"İndiyə qədər beynin ürək dayanmasının günahsız bir seyircisi olduğu düşünülürdü, ürək dayandıqda beyin öldü".

 

Lakin Borjigin israr edir ki, bunun belə olub-olmadığını dəqiq bilmirik:

 

"Qış yuxusu beynin əslində bu çətin vəziyyətdən və ya oksigen çatışmazlığından qurtulmaq üçün bir mexanizmə sahib olduğunu göstərən çox gözəl nümunələrdən biridir. Ancaq bunun araşdırılması lazımdır".

 

KƏŞF EDİLƏCƏK ÇOX ŞEY VAR

 

Dr. Borjigin, onun və komandasının işinin tapıntılarının nəhəng bir aysberqin görünən hissəsi olduğunu və kəşf ediləcək daha çox şeyin olduğunu düşünür:

 

"İndi sual budur: Ölən beyin niyə daha aktiv olur?" Borjigin deyir və davam edir:

 

"Anlamaq, öyrənmək, araşdırmaq və öyrənmək üçün bir araya gəlməliyik, çünki ölüm mexanizmini başa düşmədiyimiz üçün milyonlarla insana vaxtından əvvəl ölüm diaqnozu qoyuruq".

 

Mənbə: BBC

Tərcümə etdi: Aysel Ağakərimova