Yarasalar viruslarla necə mübarizə aparır ?

Bölmə: Maraqlı › ,
Tarix: 12:45 22.07.2024

Yarasalar yaxın keçmişdə baş vermiş və heyvanlardan insanlara keçən bir çox xəstəliklərin əsas məsuliyyəti hesab olunur. Ebola, SARS, Marburq, Nipah kimi virusların, eləcə də Covid-19 xəstəliyinə səbəb olan SARS-CoV-2 virusunun yarasalarda yarana biləcəyi düşünülür.

 

“The Lancet” jurnalında dərc olunan araşdırmada tədqiqatçılar Çində Covid-19-a yoluxmuş 9 nəfərdən təcrid etdikləri yeni koronavirusun genom ardıcıllığını təhlil ediblər və genetik ardıcıllığın 99,98%-dən çoxunun eyni olduğunu aşkar ediblər. Bu nəticə virusun insanlara bu yaxınlarda keçdiyini ortaya qoydu. Kaş ki, çox əvvəllər yoluxmuş olsaydı. Virusların yayılma sürətini nəzərə alsaq, onların mutasiyaya uğraması və gen ardıcıllığında fərqliliklərin baş verməsi mümkün olardı.

 

İlk Covid-19 hadisələrinin əksəriyyəti Çinin Wuhan şəhərində müxtəlif heyvanların satıldığı Huanan dəniz məhsulları bazarında işləyən və ya ziyarət edən insanlarda baş verdi. Virusun mənşəyi haqqında daha çox öyrənmək üçün Covid-19 virusunun gen ardıcıllığı virusun gen ardıcıllığı verilənlər bazasındakılarla müqayisə edilib. Ən çox oxşar gen ardıcıllığının yarasalardan yaranan iki koronavirusda olduğu aşkar edilib. Hər iki koronavirusun genetik ardıcıllığı Covid-19 virusunun gen ardıcıllığı ilə 88% oxşar idi. Eyni zamanda, Covid-19-un gen ardıcıllığının SARS-a səbəb olan koronavirusla 79%, MERS-ə səbəb olan koronavirusla isə 50% oxşar olduğu müəyyən edilib.

 

Bu nəticələrə əsasən alimlər Covid-19-un yarasalardan keçdiyini düşünüblər. Lakin dəniz məhsulları satılan Huanan bazarında yarasalar satılmayıb. Bu səbəbdən virusun insanlara ötürülməsində hələ şəxsiyyəti məlum olmayan başqa bir heyvanın bir növ ara daşıyıcı olduğu qənaətinə gəlinib.

 

Ayova Universitetindən mikrobioloq Stanley Perlmanın sözlərinə görə, yarasalar uzun müddətdir bu virusların sahibi olub, lakin yarasalar xəstələnmir! İnsanlarda ölümcül epidemiyalara səbəb olan bu viruslarla yarasalar immun sistemləri sayəsində sağ qalmağı bacarırlar.

 

Çində 15 ildir heyvanlardan insanlara keçən xəstəlikləri araşdıran EcoHealth Alliance prezidenti Dr. Peter Daszak bildirib ki, bu epidemiyanın mənbəyi hələ dəqiq bilinməsə də, onun yarasalardan (hətta at nalı yarasa növündən) keçməsinə dair sübutlar var.

 

Yarasalar həmçinin insan xəstəliklərinə səbəb olan və Afrika, Malayziya, Banqladeş və Avstraliyada epidemiyaların mənbəyi olan Marburq, Nipah və Hendra viruslarının mənbəyidir. Bundan əlavə, yarasaların Ebola virusunun təbii daşıyıcısı olduğu düşünülür. Yarasalar da quduzluq virusunu daşıyır, lakin onlar da bu virusdan təsirlənirlər !

 

Yarasaların fərqləndirici xüsusiyyətlərindən biri digər məməlilərlə müqayisədə bu viruslara qarşı dözümlü olmasıdır.

 

Yarasaların bu qədər çox növ virus daşıyaraq onlarla birlikdə necə xəstələnmədən sağ qalması elm dünyasını maraqlandıran sualdır. Bu suala cavab tapmaqda diqqət çəkən yeni bir araşdırma, yarasaların tək uçan məməlilər olmasının onların immun sistemlərinə də təsir edə biləcəyini söyləyir.

 

Çin və Sinqapurdan olan tədqiqatçıların iştirak etdiyi və 2018-ci ildə Cell Host and Microbe jurnalında dərc edilən araşdırmaya görə, yarasaların uçmaq üçün enerji ehtiyacı o qədər yüksəkdir ki, bu enerji ehtiyacı onların bədənlərindəki hüceyrələri məhv edir. Sərbəst buraxılan DNT hissəcikləri onların bədəninin müxtəlif yerlərində tapıla bilər. Məməlilər, o cümlədən yarasalar belə DNT parçalarını xəstəlik törədən orqanizmlərin infestasiyası kimi tanıya bilirlər. Bunlara reaksiya verə bilər. Ancaq araşdırmada yarasaların bu qavrayış qabiliyyətlərinin uçuş zamanı bədənlərində meydana gələn dağılma səbəbiylə digər məməlilərdəki kimi işləmədiyi qeyd edilir. Tədqiqatçıların fikrincə, bu, yarasaların immun sisteminin viruslara həddindən artıq reaksiya verməsinin qarşısını alır.

 

Aralıq pullu qarışqa yeyən?

 

Epidemiyanın sonrakı günlərində Çin alimləri nəsli kəsilməkdə olan pullu qarışqanın (panqolin) koronavirusun yarasalardan insanlara ötürülməsində aralıq daşıyıcı ola biləcəyindən şübhələnirdilər. Bir çox heyvanlar virusları digər növlərə daşımaq qabiliyyətinə malikdir və demək olar ki, bütün növ vəhşi heyvanlar bu yolla insanlara ötürülə bilər.

 

Cənubi Çin Kənd Təsərrüfatı Universitetinin alimləri; 1000-dən çox vəhşi heyvandan nümunələri sınaqdan keçirdikdən sonra, onlar pullu qarışqa yeyən heyvanda aşkar edilən koronavirusun genom ardıcıllığının epidemiyaya səbəb olan kornavirusun genom ardıcıllığı ilə 99% eyni olduğunu müəyyən etdilər. Ancaq digər ekspertlər bu tapıntıya daha ehtiyatlı yanaşırlar. Məsələn, Kembric Universitetinin Baytarlıq Departamentinin rəhbəri Ceyms Vud; O, surroqat heyvanlar üzərində araşdırmaların vacib olduğunu və nəticələrin beynəlxalq araşdırma üçün dərc edilməli olduğunu deyir. Bununla belə, o deyir ki, yalnız viral RNT-lərdə tapılan 99% ardıcıllıq oxşarlığı ictimaiyyətə açıqlama vermək üçün kifayət qədər elmi dəlil deyil. Tədqiqatçılar bildirirlər ki, hazırda qeyri-mümkün görünsə də, qapalı bazarda satılan hər bir heyvan yoxlanılmalıdır ki, əsl günahkarı qəti şəkildə müəyyənləşdirsin.

 

Bu epidemiya üçün çox gec olsa belə, koronavirusu daşıyan və insanlara ötürən heyvanı aşkar etmək. Gələcəkdə xəstəliyin təkrarlanmasının qarşısını almaq böyük əhəmiyyət kəsb edir. Fransua Renaud, Milli Elmi Tədqiqatlar Mərkəzinin tədqiqatçısı, Paris; O, insanlara virus ötürmə riski olan bütün heyvanların izləmə siyahılarının yaradılmasının potensial epidemiyaların qarşısının alınmasında rol oynayacağını bildirir.

 

Mənbə: halildurmus.com

Nigar Səmədli