Xromosom nədir? Xromosomların strukturu, funksiyası və genetik xəstəliklər

Bölmə: Maraqlı › ,
Tarix: 18:24 26.07.2024

Xromosomlar, şübhəsiz ki, canlıların əsas tikinti materialları arasındadır. Xromosomların əmələ gəlməsi, onların inteqrasiyası və DNT-nin bükülməsi ilə özünəməxsus xüsusiyyətlərə malik canlının ümumi formalaşması meydana çıxır. Xromosomlar növlərə, həmçinin onların forma və sayına görə dəyişə bilər.

 

Bununla belə, xromosomlar həm insanlarda, həm də heyvanlarda və bütün müxtəlif canlılar üçün ümumidir. Fərqli elementləri, xüsusən də bir çox fərqli bacarıq və xüsusiyyətləri gələcək nəsillərə ötürmək üçün hazırlanmış bir quruluş kimi də təsvir edilə bilər. Buna görə də bütün canlılar üçün əvəzolunmaz olan ən əhəmiyyətli təməl tikinti daşları arasındadır.

 

 Xromosom nədir?

 

Canlılarda irsiyyəti təmin edən, DNT-nin histon zülallarının ətrafına sarılması və sonra kondensasiyası ilə əmələ gələn genetik vahidə xromosom deyilir. İnsanlar və heyvanlar da daxil olmaqla, bütün müxtəlif canlılarda baş verən bir genetik miras kimi önə çıxır. Mikron ölçülü xromosomlar da elektron mikroskopla görünən əsas tikinti bloklarıdır.

 

Ümumi quruluşu əyri çubuqlar şəklində olan xromosomlar, istedadların və bir çox şəxsi xüsusiyyətlərin gələcək nəslə ötürülməsinə imkan verir. Onu da əlavə etmək olar ki, o, bütün müxtəlif canlılarda, eləcə də insanlarda və heyvanlarda müxtəlif forma və saylarda meydana gələn əsas tikinti materialıdır.

 

Xromosomların quruluşu

 

Xromosomlar hüceyrə nüvəsində yerləşən strukturlardır. Onlar həmçinin iplikdə bir quruluşa malik olan xüsusi strukturlar kimi fərqlənirlər. Xromosom quruluşu DNT zənciri ilə birlikdə porşen zülalının iştirakı ilə formalaşır. Bu DNT zəncirinin müşayiəti ilə ortaya çıxan zülallar özlərinə məxsus zülalları sintez etmə qabiliyyətinə malikdirlər.

 

Hüceyrə ən kiçik tikinti bloku olsa da, hüceyrənin içindəki xromosomlar canlının xarakterik xüsusiyyətlərini, fiziki xüsusiyyətlərini və bir çox qabiliyyətini köçürmə təsirini təmin edir. Xromosomlar gələcək nəslin formalaşması zamanı ən əhəmiyyətli struktur dizaynlardır. Onun strukturu zülallar DNT-də spiral zəncir kimi aktivləşdikdə əmələ gəlir.

 

Xromosomların funksiyası və Genetik Xəstəliklər

 

 Xromosomlar üzərindəki funksiyaları ilə yanaşı, DNT çərçivəsində müəyyən funksiyaları yerinə yetirir. Bu baxımdan, yerinə yetirdiyi funksiya və vəzifələrlə birlikdə canlılar üçün ən əhəmiyyətli tikinti daşları arasında önə çıxır.

 

 - DNT-nin tam surətini çıxarmağa imkan verir.

 - Yeni əmələ gələn hüceyrələrə yayılmasında əsas rol oynayır.

 - İstedadları və bir çox fərqli xüsusiyyətləri gələcək nəslə ötürmək imkanı verir.

 - Zülalları dolama zəncir kimi birləşdirərək DNT-nin əmələ gəlməsinə imkan verir.

 

 Bu sayədə yuxarıda verilmiş bir çox fərqli xüsusiyyətlə birlikdə xromosom funksiyaları da ön plana çıxır. Bəzi genetik xəstəliklər vasitəsilə də ötürülür. Xüsusilə Daun sindromu, Edvard sindromu, Patau sindromu və xromosom anomaliyaları bu mövzuda çox rast gəlinir.

 

 Turner sindromu və Klaynfelter sindromu da bu baxımdan önə çıxır. Bunlar xüsusilə irsi olsa da, əvvəlki nəsildən sonrakı nəslə ötürülən genetik pozğunluqlar da sayıla bilər.

 

Mənbə: CNN Türk

Tərcümə etdi: Aysel Ağakərimova