Diqqət çatışmazlığı və hiperaktiv pozuntunun yaranma səbəbi nədir?-Psixoloq AÇIQLAYIR

Bölmə: Sosial › ,
Tarix: 21:56 02.10.2024

Müasir dövrdə rast gəlinən diqqət çatışmazlığı ilə müşahidə olunan hiperaktivlik aktual pozuntusu tibbi-sosial məsələlərdən biridir. Diqqət çatışmazlığı və hiperaktiv pozuntu (DÇHP) uşaqların MSS (mərkəzi sinir sistemi) yetkinləşməsinin ləngiməsi, beyin funksiyalarının formalaşması, yeni yaşam şəraitinə uyğunlaşma və idrak fəaliyyətində çətinliklərə səbəb olur. Təxminən 2-3 yaşlarında uşaq ayaq açmağa başladıqda hərəkət funksiyalarında özünü büruzə verir.

Bəs diqqət çatışmazlığı və hiperaktiv pozuntu hansı səbəbdən yaranır?

Mövzu ilə bağlı "informator.az"a açıqlamasında psixoloq Ləman Telmanqızı bildirib ki, çox vaxt valideynlər övladının bir yerdə oturmasının çox çətin olması, çox hərəkət etməsi, təlaşa düşməsi, çox yüksək səslə danışması və tez-tez digər uşaqları və böyükləri narahat etməsi ilə qarşılaşır:

"Belə uşaqlar hərəkətlərində koordinasiyası zəifdir, əzələlərə nəzarət zəifdir, ona görə də yıxılır, qırılır, tez-tez büdrəyib yıxılırlar. Belə bir uşaq üçün diqqətini bir şeyə cəmləmək çox çətindir, o, asanlıqla diqqətini yayındırır, çoxlu suallar verir, lakin cavabını gözləmir, başqa işlərlə məşğul olmağa başlayır, o da tez tərk edir. Bütün bunlar qısa müddət ərzində baş verir. Bəzən elə gəlir ki, bu uşağın enerjisi bir neçə insan üçün kifayətdir, buna görə də belə uşaqlar hiperaktiv və diqqət pozğunlugu adlanır.

Çox güman ki, valideynlər uşağın erkən yaşlarında aktivliyin artmasının ilk əlamətləri ilə qarşılaşa bilərlər. Enerjisi aşıb-daşan hər hansı bir həyəcanlı uşaq, sinir sistemi pozğunluğu və ya xəstəlikləri olan uşaq kimi təsnif edilməməlidir. Uşaqlar bəzən inadkar və ya itaətsizdirlərsə, bu normaldır. Uşağın bəzən yatmaq vaxtı olmasına baxmayaraq, səhər tezdən oyanması, şıltaq olması və ya mağazada oynaması halları da normaya uyğundur. Ancaq bu vəziyyəti öz başınıza aradan qaldırmaq mümkün deyil, uşaq həddindən artıq həyəcanlı, impulsivdir və s., mütəxəssislərdən kömək istəmək lazımdır".


Psixoloqun sözlərinə görə, DEHB çoxlu sayda uşaqlarda baş verir (müxtəlif araşdırmalara görə, uşaqların təxminən 10% -i bundan əziyyət çəkir) və onların sosial uyğunlaşmasına çox mane olur:

"Oğlanlarda bu sindrom qızlara nisbətən 4-5 dəfə çox olur.
Belə uşaqlar müxtəlif stimullara həddindən artıq həssasdırlar (məsələn, süni işıq, səslər, ananın körpəyə qulluq ilə bağlı müxtəlif hərəkətləri və s.); yüksək səslə ağlama, yuxu pozğunluqları ilə xarakterizə olunur (yuxuya getməkdə çətinlik, az yatmaq, həddindən artıq oyaq olmaq); Onlar motor inkişafında bir qədər geridə qala bilərlər (başqalarından 1-2 ay gec fırlanmağa, sürünməyə, yeriməyə başlayırlar), eləcə də nitqdə - passiv və çox emosional deyillər.
Uşağın həyatının ilk illərində valideynlərin əsas narahatlığı körpənin həddindən artıq hərəkətləri, onların xaotik təbiəti (motor narahatlığı) olur. Belə uşaqları müşahidə edərkən həkimlər onların nitq inkişafında bir qədər ləngimə müşahidə edirlər (uşaqlar sonradan ifadələrlə ifadə etməyə başlayırlar); Uşaqlarda motor yöndəmsizliyi (yönsüzlük) və daha sonra mürəkkəb hərəkətlərə (atlama və s.) yiyələnmə baş verir.
Üç yaş, hətta normal inkişafla belə, uşaq üçün xüsusi olur: bir tərəfdən, bu dövrdə diqqət və yaddaş aktiv şəkildə inkişaf edir, digər tərəfdən isə ilk inkişaf böhranı müşahidə olunur. Bu dövrün əsas problemləri: müstəqillik və fəallığın artması ilə yanaşı, neqativlik, inadkarlıq və inadkarlıq da artır. Uşaq bir fərd olaraq özünə təsir sərhədlərini fəal şəkildə müdafiə edir, onun "mən"i vurğulanır. Buna görə də, çox vaxt 3-4 yaşlarında valideynlər onun davranışını normal hesab edir və həkimə müraciət etmirlər və yalnız müəllimlər uşağın nəzarətsizliyindən, dərslər zamanı yerində oturub tapşırığı yerinə yetirə bilməməsindən şikayət etməyə başlayanda bunu edir. Valideynlər üçün xoşagəlməz sürprizə çevrilir. Bütün bu "gözlənilməz" hiperaktiv uşağın sinir sistemlərinin artan fiziki və zehni stress fonunda ona qoyulan yeni tələblərin öhdəsindən gələ bilməməsi ilə izah olunur.
Nəzərə almaq lazımdır ki, uşaq öz davranışının nəticələrini tam olaraq görmür və səlahiyyətləri tanımır, yeniyetməlik dövründə impulsivlik, bəzən aqressivliklə birləşən antisosial hərəkətlərə səbəb ola bilər. Övladlarında bu cür pozğunluqlardan şübhələnən valideynlər, bunun hansı yaşda baş verməsindən asılı olmayaraq, nevroloq və ya psixiatra müraciət etməli və uşağı müayinə etdirməlidirlər. Çünki bəzən DEHB adı altında başqa, daha ciddi xəstəliklər gizlənir".

Ləman Telmanqızı DEHB diaqnozunun əlamətlərindən və yaranma səbəblərindən bəhs edib:

"Üstünlük göstərən əlamətlərdən asılı olaraq  üç variantı var:
1. Diqqət çatışmazlığı olmadan hiperaktivlik;
2. Hiperaktivlik olmadan diqqət çatışmazlığı (daha tez-tez qızlarda müşahidə olunur: onlar kifayət qədər sakit, sakit, “başı buludlarda olur”);
3. Hiperaktivliklə diqqət çatışmazlığı.
Bundan əlavə, sadə və mürəkkəb formalar fərqlənir. Birincisi yalnız diqqətsizlik və hiperaktivlik ilə xarakterizə olunursa, ikincisi ilə bu simptomlar baş ağrıları, tiklər, kəkələmə və yuxu pozğunluğu ilə müşayiət olunur.

Davranış xüsusiyyətləri
Uşaq canlıdır, hərəkətlidir, aktivdir - bunun nəyi pisdir? Üstəlik, o, yaşından artıq ağıllıdır, ən azı kompüteri nənəsindən daha sürətli və daha yaxşı mənimsəyir və mürəkkəb oyuncağı necə hərəkətə gətirməyi bilir. Həkimlər inkişaf gecikməsini göstərmirlər. Bununla belə, onun narahatlığı, ətrafa qaçması, qısqanclığı, səbirsizliyi, anlaşılmaz cavabları sizi daim hiddətləndirir.
Hər hansı bir aktiv uşağı hiperaktiv kimi təsnif etməyə tələsməyin. Əgər uşağınız enerji ilə doludursa, aşıb-daşırsa, bəzən inadkar və itaətsiz olursa, bu onun hiperaktiv olması demək deyil. Dostunuzla söhbət edirsinizsə və uşaq qəzəblənməyə başlayırsa və dayana bilmir və ya masada otura bilmirsə - bu normaldır. Uzun səfərlər, bayramlar, qonaqlar və digər “hadisələr” də uşaqları yorur.

DEHB-nin səbəbləri
DEHB-nin yaranmasında genetik mexanizmlər mühüm rol oynayır. Əgər ailələrdə uşaqlıqda oxşar problemləri olan yaxın qohumlar varsa, hiperaktivliyin inkişaf riski təxminən 30% təşkil edir.
Halların təxminən yarısında DEHB-nin yaranmasında aparıcı rolu hamiləlik və doğuş zamanı əlverişsiz amillər oynayır:
* dölün intrauterin hipoksiyası (oksigen çatışmazlığı); düşük təhlükəsi; hamiləlik dövründə ananın siqaret çəkməsi və pis qidalanması;
* hamiləlik zamanı stress;
* vaxtından əvvəl (çəkisi 2500 q-dan az olan körpənin doğulması);
* vaxtından əvvəl, keçici və ya uzun müddətli doğuş, əməyin stimullaşdırılması.
Ailədə gərginlik və tez-tez münaqişələr, uşaqlara qarşı dözümsüzlük və həddindən artıq sərtlik də bu sindromun inkişafına kömək edir.
Müalicə və korreksiya prinsipləri
DEHB-nin müalicəsi hərtərəfli olmalıdır, yəni həm dərman müalicəsi, həm də psixoloji korreksiya daxildir. İdeal olaraq, uşaq həkim və psixoloq tərəfindən müşahidə edilməli, həmçinin valideynlərin dəstəyini və müalicənin müsbət nəticəsinə inamını hiss etməlidir. Bu dəstək uşağın müalicə zamanı inkişaf etdirdiyi bacarıqları gücləndirir.
Dərmanların həkim tərəfindən təyin edildiyi kimi ciddi şəkildə qəbul edilməli olduğunu xatırlamaq lazımdır.
Bəzi uşaqlar hiperaktivliklərini “böyüdürlər”, yəni yeniyetməlik dövründə xəstəliyin əlamətləri yox olur. Ancaq uşaqların yarısında DEHB simptomları yeniyetməlik və yetkinlik dövründə (xüsusilə müalicə edilmədikdə) davam edə bilər".

Mehriban Nəsibova