İqlim dəyişiklikləri vaxt ölçməmizə təsir edir?

Bölmə: Maraqlı › ,
Tarix: 22:26 21.05.2024

Nəticələri "Nature" jurnalında dərc edilən araşdırma qütb buzlaqlarının əriməsinin "sıçrayış saniyəsi" tətbiqində dəyişikliklərə səbəb ola biləcəyini müəyyən edib. 

 

Keçmişdə Yerin öz ətrafında fırlanma dövrü vaxtı ölçmək üçün istinad kimi istifadə olunub. Lakin Yerin öz ətrafında fırlanma sürətinin dəyişməsi səbəbindən Astronomik Zaman (UT1) adlanan bu zaman standartından istifadə edərək vaxtı dəqiq ölçmək mümkün deyil. Bu səbəbdən bu gün saatlarımızın təyin olunduğu Koordinasiyalı Ümumdünya Saat (UTC) şkalasında atom saatlarının istinad edildiyi Beynəlxalq Atom Saatı (TAI) standartı istifadə olunur.

 

Beynəlxalq Atom Saatı (TAI) ilə Astronomik Saat (UT1) arasındakı fərqin artmasının və UTC-nin gündəlik dövrlərlə getdikcə daha uyğunsuzlaşmasının qarşısını almaq üçün 1972-ci ildən etibarən "sıçrayış saniyəsi" adlanan təcrübə həyata keçirilir. Bu tətbiqə görə, UT1 və TAI arasındakı fərq 0,9 saniyədən çox olduqda UTC vaxtı bir saniyə irəli və ya geri çəkilir. Bu günə qədər həyata keçirilən bütün sıçrayış ikinci tətbiqləri, Yerin fırlanma sürətindəki yavaşlama səbəbindən UTC vaxtına bir saniyə əlavə etməyi əhatə edib. Bu əlavələrə müsbət sıçrayış saniyələri deyilir. Bu gün UTC vaxtı TAI vaxtından 37 saniyə geri qalır.

 

Yerlə Ay arasındakı cazibə qüvvəsinin qarşılıqlı təsiri nəticəsində yaranan effektə görə Yerin fırlanma sürəti astronomik miqyasda uzun müddət ərzində yavaşlayır. Məsələn, geoloji qeydlər göstərir ki, 1,4 milyard il əvvəl Yer kürəsində bir gün, təxminən, 16 saat idi. Daha qısa zaman intervallarında Yerin fırlanma sürəti geofiziki dəyişikliklərdən təsirlənir.

 

San Dieqodakı Kaliforniya Universitetindən Duncan Carr Agnew geofiziki dəyişikliklərin Yerin fırlanma sürətinə təsirini müəyyən etmək üçün kompüter modelləşdirməsindən istifadə edib. Nəticələri mart ayında “Nature” jurnalında dərc edilən araşdırmada Yerin maye nüvəsindəki konveksiya hərəkətlərinin planetin fırlanma sürətinə təsir etdiyi anlaşılıb.

 

1972 və 1999-cu illər arasında, demək olar ki, hər il 23 dəfə müsbət sıçrayış saniyələrinə ehtiyac duyulub. Lakin 1999-cu ildən sonrakı 23 il ərzində bu cəmi dörd dəfə həyata keçirilib. Ehtimal olunur ki, bu dəyişikliyə səbəb planetin bərk hissələrinin fırlanma sürətinin bucaq impulsunun saxlanması prinsipinə əsasən Yer nüvəsinin fırlanma sürətinin ləngiməsi səbəbindən artmasıdır. Araşdırmaya görə, bu dəyişiklik tendensiyası davam edərsə, 2026-cı ildə ilk dəfə UTC vaxtından bir saniyə (mənfi sıçrayış saniyəsi) çıxmaq lazım gələ bilər.

 

Təhlillər göstərir ki, qlobal istiləşmə bu vəziyyətə təsir edə bilər, çünki qütb buzlaqlarının əriməsi Yerin qütb bölgələrində yastı formasının və ekvator bölgəsində qabarıq formasının sferiklikdən daha çox kənarlaşmasına səbəb olur ki, bu da onun fırlanma sürətini azaldır. Bu vəziyyəti öz ətrafında fırlanan, daha yavaş fırlanmaq üçün qollarını açan bir buz konkiseri ilə müqayisə etmək olar.

 

Tədqiqatlar göstərir ki, qlobal istiləşmə səbəbindən qütb buzlaqlarının əriməsi 2026-cı ildə gözlənilən mənfi sıçrayış saniyələrinin həyata keçirilməsində 3 il gecikməyə səbəb ola bilər. Mənfi sıçrayış saniyələrinin tətbiqinin vaxtın dəqiq ölçülməsini tələb edən sistemlərə təsiri məlum deyil.

 

Xüsusilə, kompüter sistemlərində yaratdığı problemlər səbəbindən ikinci sıçrayış təcrübəsinin 2035-ci ildən əvvəl dayandırılması qərara alınıb. 

 

Mənbə: Bilim Genç Tübitak 

 

Tərcümə etdi: Aydan Qasımova