Aphantasia xəstəliyi və onun təsirləri

Bölmə: Sosial › ,
Tarix: 21:33 24.02.2025

Aphantasiya insanın zehnində vizual təsvirlər yarada bilməməsi vəziyyətidir. Başqa sözlə, aphantasiyası olan insanlar gözlərini yumduqda sevdikləri birinin üzünü, bir çiçəyi və ya bir mənzərəni təsəvvür edə bilmirlər. Onlar haqqında düşünə bilirlər, amma zehnində görüntü formalaşmır. 

 

Bu haqda psixoloq, pedaqoq, Nuray və Fidan2 bağçasının direktoru Zeynəb Əyyubova "informator.az"a açıqlamasında bildirib ki, bu hal ilk dəfə 19-cu əsrdə təsvir edilsə də, son illərdə daha geniş tədqiq olunmağa başlanıb:

 

"Aphantasiyanın səbəbləri hələ tam müəyyən olunmasa da, nevroloji və psixoloji araşdırmalar bu halın beyindəki vizual təsvirlərin formalaşmasına cavabdeh olan bölgələrlə bağlı olduğunu göstərir. Xüsusilə görmə korteksi və onu digər beyin hissələri ilə bağlayan neyron şəbəkələrində müəyyən fərqlər olduğu düşünülür.

Bəzi hallarda aphantasiya anadangəlmə olur və insanın həyatının bütün dövrlərində mövcud olur. Digər hallarda isə beyin travmaları, insult və ya psixoloji travmalar nəticəsində inkişaf edə bilər.

Beyin fəaliyyəti baxımından aphantasiyası olan insanların digər insanlardan əsas fərqi vizual korteksin zəif aktivliyidir. Məsələn, beyin görüntüləmə tədqiqatları göstərir ki, vizual təsəvvürlər yaratmağa çalışdıqda, bu insanların beyninin həmin bölgəsində digər insanlara nisbətən daha az fəaliyyət müşahidə olunur.

Aphantasiyanın yaddaş və emosional bağlılıq üzərində müəyyən təsiri ola bilər. Məsələn, vizual yaddaşın zəif olması səbəbindən bu insanlar hadisələri və ya simaları digər insanlardan fərqli şəkildə xatırlayırlar. Onlar hadisələri daha çox sözlü təsvirlər və ya duyğular vasitəsilə yadda saxlayırlar.

Lakin aphantasiyanın yaradıcılığa mənfi təsir göstərdiyini demək doğru olmaz. Əksinə, bir çox yaradıcı insan bu vəziyyətə sahib ola bilər. Məsələn, bəzi yazıçılar, musiqiçilər və elmi tədqiqatçılar aphantasiyaya malik olduqları halda, yüksək yaradıcılıq qabiliyyətinə sahibdirlər. Bunun səbəbi onların vizual təsvirlər əvəzinə məntiqi və strukturlaşdırılan düşüncə metodlarından istifadə etməsidir.

Emosional bağlılıq baxımından da bəzi fərqlər müşahidə edilə bilər. Vizual xatirələr emosiyaları daha güclü şəkildə canlandırdığı üçün aphantasiyası olan insanların keçmiş xatirələri ilə emosional bağ qurma formaları fərqli ola bilər. Onlar hadisələri daha çox sözlər və hisslər vasitəsilə xatırlayır, lakin bu, onların duyğusal bağlılığını zəiflətmir.

Aphantasiya gündəlik həyat və peşə seçimlərinə müəyyən təsir göstərə bilər. Məsələn, vizual təsəvvürlərə əsaslanan peşələrdə (rəssamlıq, memarlıq, dizayn və s.) bu vəziyyət müəyyən çətinliklər yarada bilər".

 

Həmçinin psixoloq bildirib ki, aphantasiyası olan insanlar bu çətinlikləri kompensasiya etmək üçün digər duyğu və düşüncə metodlarından istifadə edirlər:

 

"Məsələn, vizual təsvirlər yaratmaqda çətinlik çəksələr də, onlar güclü məntiqi analiz bacarıqlarına, sözlü düşünmə qabiliyyətinə və strukturlaşdırılmış düşüncə metodlarına sahib ola bilərlər. Bunun sayəsində onlar elmi tədqiqat, yazıçılıq, mühəndislik və digər analitik sahələrdə uğurlu ola bilərlər.

 

Aphantasiyanın təsirini azaltmaq üçün aşağıdakı üsullar tövsiyə oluna bilər:

 • Alternativ Yaddaş Texnikalarından İstifadə Etmək: Hadisələri və məlumatları yadda saxlamaq üçün qeydlər aparmaq, siyahılar yaratmaq və sözlü təsvirlərdən istifadə etmək faydalı ola bilər.

 • Müxtəlif Duyğularla Bağlı Xatırlama Texnikalarını İnkişaf Etdirmək: Əgər vizual təsvirlər yaratmaq mümkün deyilsə, hadisələri səs, qoxu və ya toxunuş kimi digər hisslər vasitəsilə xatırlamaq mümkündür.

 • Yaradıcılığı Alternativ Şəkildə İfadə Etmək: Vizual təsəvvürə əsaslanmayan yaradıcılıq sahələrinə yönəlmək (məsələn, yazıçılıq, musiqi, riyaziyyat və ya analitik işlər).

 

Ümumiyyətlə, aphantasiya hər hansı bir maneə deyil, sadəcə beynin fərqli işləmə formasını göstərir. Aphantasiyası olan insanlar digər insanlardan fərqli düşünmə tərzinə malik olsalar da, bu, onların həyatda uğur qazanmasına və yaradıcı olmasına mane olmur. Əksinə, bu fərqlilik onları bəzi sahələrdə daha da güclü edə bilər".

 

Nigar Həsənzadə